 |
"Niechciane zmiany - nadrzeczne łęgi kolonizowane przez najeźdźców ze wschodu" BARBARA TOKARSKA-GUZIK
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, |
Opis popularnonaukowy projektu
Odwieczną walkę z uciążliwymi roślinami, z góry skazaną na porażkę, toczą działkowcy i plantatorzy.
Ostatnio w szeregi Syzyfów wstąpili leśnicy i botanicy, próbujący wyprosić z nadrzecznych łęgów dorodne, piękne rośliny o niemal samych zaletach. Rdestowce: sachaliński, japoński i pośredni są roślinami dekoracyjnymi i okazałymi. Duże, sercowate liście porastają wysmukłe pędy, wznoszące się na wysokość ponad 2 metrów. Rosną szybko, pokrywaj duże połacie ziemi gęstą zielenią. Gdy kwitną - delikatne grona drobnych kwiatów zwieszają się spomiędzy liści. Obfitość nektaru zwabia owady, także pszczoły. Nie są wymagające, mogą rosnąć na glebach jałowych, nieużytkach, skrajach dróg. Ich zalety dostrzegli XIX-wieczni ogrodnicy, którzy sprowadzili je ze wschodniej Azji, wyhodowali odmiany o poetycko brzmiących nazwach i sadzili w ogrodach całej Europy.
Jaka pułapka może czaić się w tym gąszczu cnót?
Wschodnioazjatyccy przybysze szybko wymknęli się z rąk ogrodników i uciekli poza parkany i żywopłoty. Nowa ojczyzna okazała się gościnna, a szkoła przetrwania dla cudzoziemców – zbędna. Błyskawiczny przyrost kilku centymetrów na dobę pozostawił w tyle gatunki tubylcze, które w cieniu rdestowców nie mają szans wydać kwiatów i nasion. Szybko przedarły się do lasów, kolonizując brzegi wód, skąd wyparł nawet, wydawałoby się odporne na wszystko, tradycyjne wierzby. Eliminując gatunek za gatunkiem skolonizował wielkie połacie dolin rzecznych. Jak hydra stugłowa pędy rdestowców odrastają z maleńkich fragmentów kłączy i prą naprzód, pozostawiając w tyle leśników, botaników..., a nawet producentów herbicydów.
Streszczenie naukowe
Praca nawiązuje do aktualnego problemu synantropizacji szaty roślinnej, której ważnym przejawem jest rozprzestrzenianie się gatunków poza granicami ich naturalnego występowania (tzw. inwazje biologiczne). Inwazje gatunków zachodzące pod wpływem działalności człowieka, przyjmujące często formy zjawiska przebiegającego na skalę masową i w efekcie prowadzące do zmian w szacie roślinnej i faunie oraz strat gospodarczych, uważane są współcześnie za jedno z ważniejszych zagrożeń różnorodności biologicznej.
Celem podjętych badań była ocena rodzaju i skali zagrożenia jakie stwarzają obce gatunki roślin dla rodzimej różnorodności biologicznej. Badania przeprowadzono na przykładzie gatunków z rodzaju rdestowiec Reynoutria (Fallopia), które uznawane są za inwazyjne na obszarze naszego kraju, a także w innych rejonach Europy i świata. Taksony z rodzaju Reynoutria to pokaźnych rozmiarów byliny, sprowadzone do Europy z Azji na początku XIX wieku jako rośliny ozdobne, charakteryzujące się wieloma walorami użytkowymi. Z miejsc uprawy rośliny te rozprzestrzeniły się zarówno na siedliska ruderalne jak i na tereny o charakterze naturalnym (doliny rzeczne, zarośla, brzegi lasów liściastych). W Polsce, podobnie jak i w pozostałych rejonach Europy Środkowej, występują obecnie dwa gatunki: rdestowiec japoński [Reynoutria (Fallopia) japonica Houtt. = Polygonum cuspidatum], rdestowiec sachaliński [Reynoutria (Fallopia) sachalinensis (F. Schmidt) Nakai = Polygonum sachalinense] i opisany w latach 80-tych XX wieku mieszaniec między tymi gatunkami: rdestowiec pośredni [R. xbohemica Chrtek & Chrtková].
Niniejsza praca stanowi próbę określenia wpływu, jaki rośliny te wywierają na skład i zróżnicowanie naturalnych składników runa lasu łęgowego. Badania prowadzono na stałych powierzchniach (20 m x 20 m) zlokalizowanych w płatach lasu łęgowego zachowanych w dolinach rzecznych Soły, Białej, Jasienicy i Odry w województwie śląskim. Wyniki badań terenowych potwierdziły, że przedstawiciele rodzaju Reynoutria wywierają redukcyjny wpływ wobec rodzimych komponentów runa lasu łęgowego. Jest on jednak zróżnicowany w odniesieniu do form życiowych i grup ekologiczno-siedliskowych roślin. Przyrost pokrycia rdestowców nie wpływa znacząco na rozwój geofitów wczesnowiosennych, które przechodzą pełny cykl życiowy. W przypadku tej grupy roślin zaznacza się jedynie spadek ich pokrycia na powierzchniach z masowym udziałem rdestowców.