"4 pory roku Zbiornika Goczałkowickiego" "Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego" Marek Grucka1, Paweł Migula2 1mgfoto@pless.pl 2Uniwersytet Śląski w Katowicach, Projekt POIG 01.01.02-24-078/09, Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego. 40-007 Katowice ul. Bankowa 5 e-mail: pawel.migula@us.edu.pl Śryż Z lotu ptaka

Opis popularnonaukowy projektu

Cyfrowe ryby uwijają się w cyfrowych toniach wielkiego jeziora. W numerycznych osadach dennych tkwią numeryczne małże i wazonkowce. Wyrażony ciągiem cyfr plankton żywi i ryby, i mięczaki, i wiele innych grup zwierząt, opisanych za pomocą symboli matematycznych. Gdy nad cyfrowym jeziorem zaświeci słońce, natychmiast zmieniają się jego barwy – wartościom temperatury odpowiadają kolory, które malują jego powierzchnię, i, wedle potrzeby także i głębsze warstwy wód, a wszystko według zaprogramowanej skali barwnej. A co, jeśli ocieplenie utrzyma się dłużej? Można sprawdzić: wystarczy dopisać kilka nowych cyfr, aby uzyskać obraz nasycenia wody tlenem, zawartości chlorofilu, czy obecności bakterii w przybrzeżnym mule. Czasem, w cyfrowym jeziorze gwałtownie przybiera woda. W realnym - byłaby to ekologiczna katastrofa. W komputerowym - jest szansa jakoś temu zaradzić.
To nie jest opis gry komputerowej "Jezioro craft", choć cyfrowy model realnego, wielkiego akwenu - Jeziora Goczałkowickiego, sporo może mieć wspólnego z komputerową "strategią". Jak w grze, także i tu mogą być potrzebne szybkie decyzje, na przykład podczas zbliżania się fali powodziowej z gór. Jak w grze, mogą zdarzać się zwroty akcji, gdy po długotrwałych upałach następują rzęsiste opady, mieszające wody jeziora aż do jego dna. Nie ma tu jednak zwycięzców i przegranych. Beneficjent może być tylko jeden - Zbiornik Goczałkowicki, dostarczający wody pitnej dla Śląska oraz przyjmujący na siebie falę powodziową. Bujny, choć sztucznie stworzony ekosystem, nigdy nie dostanie też nowego życia, w przeciwieństwie do bohatera niejednej gry. Dla zapewnienia równowagi biologicznej i hydrologicznej tego akwenu powstaje więc jego model cyfrowy, uwzględniający wszystkie, znane naukowcom z wielu dziedzin, zjawiska zachodzące w jego wodach i osadach oraz procesy życiowe zamieszkujących go organizmów. Zespoły ekologów, toksykologów, hydrologów, zoologów i wielu innych specjalistów już od wielu miesięcy kompletują potrzebne dane, które pozwolą lepiej interpretować teraźniejszość i szacować przyszłość Zbiornika.
Jezioro Goczałkowickie tymczasem, zgodnie z porami dni i roku od kilkudziesięciu już lat tętni życiem, którego przejawy już wkrótce znajdą swoje cyfrowe odzwierciedlenie aby w naszym realnym życiu nie zabrakło wody przy kolejnym odkręceniu kurka kranu.

Streszczenie naukowe

Koordynatorem projektu jest Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. W skład Konsorcjum Naukowego wchodzą Uniwersytet Śląski w Katowicach, Politechnika Krakowska, Instytut Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach oraz Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska PAN w Zabrzu. Projekt dofinansowany jest ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. W świetle zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej, w krajach Unii Europejskiej konieczna jest intensyfikacja działań umożliwiających zrównoważone gospodarowanie zasobami wód w celu uzyskania ich dobrego stanu do 2015 roku. Dotyczy to także podlegających silnej antropopresji zbiorników retencyjnych.
Europejskie standardy zarządzania tymi akwenami wymagają zachowania dobrego potencjału ekologicznego zasobów wodnych i ekosystemów z nimi związanych, a także wykorzystania wód zbiorników zgodnie z ich funkcją gospodarczą i zapewnienia bezpieczeństwa budowli piętrzącej w warunkach zagrożeń naturalnych i technologicznych. Przedsięwzięcie ZiZOZap ma na celu rozwiązanie problemu obniżania się potencjału ekologicznego i funkcjonalnego zbiorników zaporowych w wyniku ich starzenia się i presji wynikających z zagospodarowania przestrzennego obszaru zlewni. Obszarem badawczym dla projektu ZiZOZap jest Zbiornik Goczałkowicki, na którym interdyscyplinarne zespoły specjalistów prowadzą monitoring i analizy różnych elementów środowiska. Dane z badań warunków hydrologicznych, hydrogeologicznych i fizykochemicznych wody i osadów dennych oraz sparametryzowane wskaźniki ekologiczne i higieniczne odnoszące się do stanu flory i fauny oraz środowiska przyrodniczego wokół zbiornika są zbierane w zintegrowane bazy danych. Realizatorzy projektu rozpoznają jakie są kluczowe problemy istotne dla optymalnego zarządzania zbiornikiem zaporowym, utworzą system informacyjny wraz z bazą danych. Na podstawie wyników badań i scenariuszy gospodarki wodnej zamierzają opracować numeryczny model zbiornika retencyjnego. Umożliwi on bież ącą ocenę stanu jakościowego i funkcjonalnego zbiornika oraz symulowanie i prognozowanie jego zmian. W praktyce, system modeli zbiornika ma umożliwić przewidywanie zmian ilości i jakości zasobów wodnych, wpływając na procesy uzdatniania wody i minimalizację kosztów, a także prognozy żyzności wód i zmian w zbiorniku oraz w otaczających zbiornik ekosystemach. IETU w projekcie ZiZOZap realizuje zadania, polegające na budowie systemu bazodanowego oraz opracowaniu i weryfikacji wielowarstwowego modelu zbiornika. Odpowiada również za promocję całego projektu. Podjęte działania badawcze umożliwią w przyszłości uniknięcie strat w samym środowisku, a także ewentualnych wysokich kar z powodu niewykonania przyjętych zobowiązań unijnych przez instytucje zarządzające zbiornikami. Wypracowany uniwersalny system będzie służyć efektywniejszemu planowaniu i zarządzaniu eksploatacją zbiorników retencyjnych, podejmowaniu racjonalnych decyzji tak, aby chronić potencjał ekologiczny zbiorników przy jednoczesnym utrzymaniu ich funkcji. Wymiernymi korzyściami z realizacji projektu będą: poprawa zasobów zbiornika jako źródła wody pitnej dla Śląska; udoskonalenie ochrony przed skutkami powodzi i suszy oraz zachowanie stałego minimalnego odpływu wód ze zbiornika w warunkach suszy; ochrona wartości przyrodniczych i gospodarki rybackiej

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny