"Łęgi - tajemnice goczałkowickich lasów" "Lasy łęgowe zbiornika zaporowego Goczałkowice w Dolinie Górnej Wisły" Damian Matynia1, Łukasz Chajec2, Stanisław Cabała1 1Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Ekologii; ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice 2Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Histologii i Embriologii Zwierząt; ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice e-mail: damian.matynia@gmail.com, lchajec@us.edu.pl Mam Cię na oku! [Goczałkowice, lipiec 2010]

Opis popularnonaukowy projektu

Zbiornik Goczałkowicki ma 56 lat. Wiadomo to dokładnie, gdyż utworzony został ludzką ręką przez spiętrzenie wód Wisły zaporą w 1956 roku. W tym czasie, także z ludzką pomocą, polegającą na zarybianiu wód zbiornika i prowadzeniu gospodarstwa rybackiego, ukształtował się ekosystem akwenu, w dużym stopniu przypominający naturalne ekosystemy. Tyle samo czasu, ponad pięć dekad, wystarczyło również na to, aby - zupełnie bez ludzkiej ingerencji - wzdłuż brzegów zbiornika ukształtowała się szata roślinna, charakterystyczna dla obszarów nadbrzeżnych, zupełnie odmienna od występujących tu uprzednio, przed zalaniem doliny, zbiorowisk polnych i łąkowych.
Wystarczy wybrać się na dłuższą przechadzkę w okolice Zbiornika, aby dostrzec różnorodność form roślinności, która otacza Jezioro. Duże fragmenty brzegów porasta las. W innych miejscach do samej linii brzegowej podchodzą gęste zarośla krzewów. Granicę między wodą a brzegiem zacierają łany trzcinowisk. Nieprzypadkowo niektóre zakątki tego sztucznego akwenu przypominają jeziora mazurskie. Roślinność taką, jaka wykształciła się wokół Jeziora Goczałkowickiego, opisuje się także z dolin rzecznych polskich pojezierzy. Nawet niewprawne oko dostrzeże podobieństwo - i tu, i tam nad brzegami rzek i jezior rosną lubiące wilgoć wierzby, jesiony, czy olsze rozsypujące dookoła charakterystyczne czarne szyszeczki. Specjaliści geobotanicy widzą znacznie więcej. Wśród roślinności bujnie okalającej Zbiornik opisali ponad dwieście gatunków roślin i wyodrębnili charakterystyczne zbiorowiska, typowe dla nadbrzeżnych obszarów rzek i jezior na pozostałym obszarze Polski, dostrzegając przy tym ich lokalną specyfikę. Walorów nadbrzeżnej roślinności dopełniają jej mieszkańcy. W łęgowych lasach zadomowiły się bobry i wydry, korony drzew opanowały kormorany a z kryjówek w trzcinowiskach korzystają łyski, łabędzie czy łątki. Zwierzęta nadbrzeżnych gąszczy dodają roślinności Jeziora Goczałkowickiego jeszcze więcej cech naturalnego charakteru. Pas nadwodnej roślinności wokół Jeziora Goczałkowickiego jest ważny nie tylko dlatego, że, jak magiczna szafa u progu Narnii, stanowi przejście między dwiema krainami - lądową i wodną. Także dlatego, że kryje w sobie ogromne bogactwo życia i pomaga wkomponować się sztucznemu akwenowi w krajobraz Doliny Górnej Wisły.

Streszczenie naukowe

Doliny rzek są strefami kontaktu między wodą a lądem i stanowią niezwykle dynamiczny element krajobrazu oraz szczególny układ wzajemnych powiązań. Tworzące się w takich warunkach zbiorowiska łęgowe to unikatowe biocenozy o dużej wartości przyrodniczej w skali kraju. Niezwykłe bogactwo gatunków wynika dodatkowo z bardzo złożonej struktury przestrzennej oraz warstwowej tego typu drzewostanów, jak i istniejącej dzięki temu różnorodności nisz ekologicznych. Biorąc to pod uwagę, naturalne zbiorowiska lasów łęgowych w porównaniu z innymi zespołami leśnymi są integralną częścią naturalnej zabudowy roślinnej dolin rzecznych i uchodzą za jedne z najbogatszych pod względem bioróżnorodności zbiorowisk Polski. Obecność łęgów ma ogromne znaczenie w kształtowaniu stosunków wodnych. Ich charakterystyczne cechy pozwalają na regulację wilgotności siedlisk i klimatu lokalnego, korzystnie wpływając na utrzymanie i wzmożenie zdolności retencyjnych w dolinach rzek i strumieni, wzdłuż potoków oraz wokół zbiorników wodnych. Celem projektu była charakterystyka zbiorowisk lasów łęgowych na obszarze antropogenicznie przekształconym, jakim jest teren wokół zbiornika zaporowego Goczałkowice, przeprowadzenie szczegółowej analizy składu gatunkowego wyróżnionych zespołów, określenie stopnia wykształcenia (rozwoju) i stanu ich zachowania oraz przedstawienie ich rozmieszczenia, na skutek możliwych zmian siedliskowych w spiętrzonym zaporą odcinku rzeki, jak również wskazanie najcenniejszych przyrodniczo fragmentów. Badania przeprowadzone wokół zbiornika zaporowego Goczałkowice pozwoliły na wyodrębnienie trzech zbiorowisk lasów łęgowych: niżowego łęgu jesionowo-olszowego (Fraxino-Alnetum), nadrzecznego łęgu wierzbowego (Salicetum albo-fragilis) oraz zespołu wiklin nadrzecznych (Salicetum triandro-viminalis). W zbiorowiskach łęgowych stwierdzono łącznie 206 taksonów roślin, należących do 58 rodzin. Zróżnicowanie badanych fitocenoz na lokalne odmiany i postacie przyczynia się znacznie do zwiększenia poziomu mozaikowatości badanego terenu. Stopień wykształcenia fitocenoz leśnych w zachodniej części zbiornika, wskazuje również na obszary rzadkie oraz przyrodniczo cenne.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny