"Teleskop czy kalejdoskop - badania nieba w Chile" "Eksperyment soczewkowania grawitacyjnego" Krzysztof Ulaczyk, Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, al. Ujazdowskie 4 00-478 Warszawa e-mail: kulaczyk@gmail.com, udalski@astrouw.edu.pl Galaktyka w kierunku Zgrubienia Centralnego (głównego celu obserwacyjnego; panorama złożona z 3 zdjęć) - 9.06.2011, Obserwatorium Las Campanas w Chile Polski teleskop wraz z budynkiem obserwatora (po lewej) - 21.03.2007, Obserwatorium Las Campanas w Chile Teleskop Warszawski na tle obserwowanej Drogi Mlecznej - 6.06.2011, Obserwatorium Las Campanas w Chile Widok na południowy biegun nieba – 12.11.2010, Obserwatorium Las Campanas w Chile Wielki Obłok Magellana - jeden z celów obserwacyjnych - 3.06.2011, Obserwatorium Las Campanas w Chile Obserwatorium Las Campanas zimą – 3.09.2010, Obserwatorium Las Campanas w Chile

Opis popularnonaukowy projektu

Poeci znają takie stany, gdy kosmos wiruje, a gwiazdy zbliżają się na odległość wyciągniętej ręki, gdy niemal każdemu jaśniejącemu punktowi każdej konstelacji można nadać imię, i gdy w ułamku sekundy można znaleźć się w sercu galaktyki, zajrzeć poza jej krawędź lub zerknąć w głąb czarnej dziury. Każdy, kto choć przez moment czuje się wybrańcem losu i ma w sobie ducha poezji, ma prawo do kosmicznych metafor. Niewielka jednak grupa ludzi na naszej planecie - Ziemi, w naszym Układzie Słonecznym, w naszej Drodze Mlecznej ma jedyne i niezbywalne prawo traktować siebie jako wybrańców Wszechświata, a poetyckie metafory - całkowicie dosłownie.
Wielu szczęściarzy spośród tej grupy osób spotkać można w Chile, w obserwatorium astronomicznym Las Campanas, a w szczególności - w tej jego części, gdzie mieści się Obserwatorium Południowe Uniwersytetu Warszawskiego. Odosobniona, wyniosła kopuła wznosi się w chilijskich Andach, na terenie najsuchszej na świecie pustyni Atakama. Panują tam doskonałe warunki klimatyczne a przede wszystkim nic nie zasłania, nie zakłóca i nie zanieczyszcza widoku Obłoków Magellana oraz centrum Galaktyki. Obserwatorium wyposażone jest w imponujące, niezwykle nowoczesne narzędzia obserwacyjne, dzięki którym spełnia się magiczna rola astronomii - pokazać te, spośród ciał i zjawisk kosmicznych, których nie widać, których nie zobaczył jeszcze nikt inny wcześniej oraz przewidzieć istnienie czegoś, co dostrzec da się być może w przyszłości, za pomocą jeszcze doskonalszych urządzeń następnej i kolejnych generacji. Dotychczas, w ciągu kilkunastu lat trwania projektu OGLE, prowadzonego tam przez polskich astronomów, zaobserwowano 20 nowych planet spoza Układu Słonecznego oraz kilkaset tysięcy nieznanych dotąd gwiazd zmiennych, a także dostrzeżono kilka tysięcy zjawisk świadczących o obecności i oddziaływaniu ciał kosmicznych o wielkiej masie. I rzec by się chciało - to wciąż dopiero początek poszukiwań.,br /> Także i astronomom z pewnością nieobce są stany ducha, dla wyrażenia których najlepiej przydają się metafory. Czyż w nazwach "ciał niebieskich" nie tkwi niejedna miłość ziemskiego pochodzenia?

Streszczenie naukowe

Projekt OGLE to długookresowy, astronomiczny przegląd nieba. Do najważniejszych jego celów naukowych należą: poszukiwanie planet pozasłonecznych, badanie ciemnej materii poprzez zjawiska mikrosoczewkowania grawitacyjnego, analiza struktury Galaktyki oraz analiza zmienności w różnych skalach czasowych stu milionów regularnie obserwowanych obiektów. Rezultaty naukowe są imponujące. W roku 1993 ogłoszono odkrycie pierwszych zjawisk mikrosoczewkowania grawitacyjnego. Od 1992 r. (kiedy to projekt się rozpoczął) do maja 2009 (gdy zakończyła się jego III faza) zaobserwowano: • 20 nowych planet pozasłonecznych • ponad 4000 zjawisk mikrosoczewkowania • kilkaset tysięcy nowych gwiazd zmiennych Z ostatnich, najgłośniejszych sukcesów należy wymienić odkrycie pierwszych planet pozasłonecznych nowymi metodami fotometrycznymi: tranzytów i przy użyciu mikrosoczewkowania grawitacyjnego (m.in. odkrycie układu planetarnego analogicznego do Układu Słonecznego oraz planety pozasłonecznej o najmniejszej masie). Podczas pierwszej fazy projektu obserwacje prowadzono przy pomocy metrowego teleskopu Swope w obserwatorium Las Campanas w Chile. Projekt odniósł sukces, ale obarczony był licznymi ograniczeniami, w tym najistotniejszym - ograniczoną dostępnością czasu obserwacyjnego. Od samego początku było oczywiste, że w celu osiągnięcia głównych celów projektu konieczny jest dedykowany dla niego teleskop i instrumenty nowej generacji. Nowoczesny Teleskop Warszawski o średnicy zwierciadła głównego 1,3 m został zbudowany w tym samym obserwatorium, co zapewnia doskonałe warunki klimatyczne i widoczność Obłoków Magellana oraz centrum Galaktyki. Regularne obserwacje rozpoczęły się 6 stycznia 1997 r. Zastosowany instrument - szerokokątna kamera CCD - jest stale udoskonalany. Od 2009 roku obserwacje prowadzone są przy pomocy kamery mozaikowej trzeciej generacji składającej się z 32 detektorów. Jest to jeden z największych instrumentów tego typu na świecie. Zgromadzone dane są regularnie upubliczniane. Zespół OGLE: ANDRZEJ UDALSKI, MARCIN KUBIAK, MICHAŁ SZYMAŃSKI, GRZEGORZ PIETRZYŃSKI, IGOR SOSZYŃSKI, ŁUKASZ WYRZYKOWSKI, RADOSŁAW POLESKI, SZYMON KOZŁOWSKI, PAWEŁ PIETRUKOWICZ i KRZYSZTOF ULACZYK Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego Al. Ujazdowskie 4 00-478 Warszawa.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny