"Żywe papierki lakmusowe" "Sezonowe zmiany stopnia uszkodzeń DNA u karpi hodowlanych Cyprinus carpio przesiedlonych do zbiornika zaporowego w Goczałkowicach" Marta Dziewięcka, Maria Augustyniak Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii; ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice e-mail: mdziewiecka@us.edu.pl e-mail: maria.augustyniak@us.edu.pl Miłość mieszka w genach - nietypowy obraz jąder komórkowych krwi karpia

Opis popularnonaukowy projektu

Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej. Przyznają to nawet ci, dla których podróż w nieznane jest całym życiem. Po powrocie z wypraw bliskich i dalekich, znane "kąty" gwarantują wypoczynek. Bezpieczne otoczenie sprawia, że cenne kalorie nie są przeznaczane na walkę z przeciwnościami losu, a zaoszczędzona w ten sposób energia pcha ich znów w "obcy" świat. Świat ten wcale nie musi być niebezpieczny ani nieprzyjemny i po chwilowym wydatku energetycznym związanym z podróżą, nie musi wywoływać stresu. Gdy jednak nowa lokalizacja daleka jest od komfortowej, wtedy rodzi się stres.
Zwierzęta też wędrują. Podróż w zwierzęce "nieznane" może skończyć się źle: posiłkiem na plantacji świeżo opryskanej pestycydem, noclegiem w składowisku odpadów pełnym metali ciężkich czy żerowiskiem w stawie zbierającym ścieki z pobliskiego miasta. Od dawna wiadomo, że organizmy zwierząt reagują stresem na zanieczyszczone środowisko. Niektóre objawy tego stresu widać gołym okiem, inne pozostają ukryte w komórkach i narządach, i wykryć je można tylko dzięki specjalnym testom. Są one bardzo precyzyjne i na ich podstawie czasem da się określić rodzaj zanieczyszczeń. Jest to powód, dla którego naukowcy chętnie je stosują w badaniach stanu środowiska. Przemieszczają wybrane zwierzęta z ich "domowego" zacisza w nowe dla nich miejsce, i gdy ucichnie niepokój związany z transportem, na podstawie ich fizjologii i biochemii oceniają, jak dalece nowe miejsce różni się na niekorzyść od rodzinnej niszy. Takie eksperymenty szczególnie dobrze sprawdzają się w środowiskach wodnych. Odłów wodnych zwierząt, na przykład ryb, z macierzystego stawu i umieszczenie ich w interesującym badaczy zbiorniku może zadziałać jak papierek lakmusowy zanurzony w roztworze kwasu, choć oczekiwanie na reakcję często wymaga znacznie więcej czasu. Po upływie godzin, dni lub tygodni wystarczy zajrzeć w głąb komórek, aby ocenić dyskomfort żywej sondy a poprzez to - jakość wody w badanym akwenie. Informacja taka jest często bezcenna, wręcz o znaczeniu strategicznym, a obraz uzyskany w wyniku testu bywa czasami bardzo wymowny.

Streszczenie naukowe

Eksperymenty z użyciem klatek są uważane za jedno z najbardziej wydajnych i przydatnych narzędzi w monitorowaniu środowiska wodnego. Obecnie w celu określenia potencjału genotoksycznego wody wykorzystywane są testy z użyciem ryb jako organizmów modelowych. Mając na uwadze liczne zalety tej metody nie należy zapomnieć o pewnych ograniczeniach, które mogą mieć wpływ na mierzone parametry. Bardzo istotna jest naturalna zmienność środowiska jak i również stres związany z przewozem zwierząt oraz umieszczeniem ich w klatkach. Celem prezentowanych badań oprócz monitorowania genotoksyczności wody Jeziora Goczałkowice, była również ocena wpływu sezonu oraz czasu trwania eksperymentu na stopień uszkodzenia DNA. Prezentowane badania były częścią dużego projektu o nazwie "Zintegrowany system wspomagający zarządzaniem i ochroną zbiornika zaporowego" (ZiZOZap), który koncentruje się na poszukiwaniu rozwiązań polepszających potencjał ekologiczny i funkcjonalny zbiorników retencyjnych. Jako zbiornik modelowy zostało wybrane Jezioro Goczałkowice, ponieważ stanowi główne źródło wody pitnej w Aglomeracji Śląskiej. Ryby z gatunku Cyprinus carpio przeniesiono do trzech różnych miejsc na obszarze jeziora i przetrzymywano w klatkach przez trzy tygodnie. Do oceny uszkodzeń DNA w komórkach krwi wykorzystano test kometowy (SGCE). Eksperyment przeprowadzono latem i jesienią. W wyniku badań stwierdzono, że poza związkiem ze stanem czystości wody w wybranych lokalizacjach zbiornika na parametry te mają też wpływ: sezon (lato vs. jesień) oraz czas trwania eksperymentu. Sugeruje to, iż w projektowaniu badań biomonitoringowych podczas analizy należy zawsze uwzględnić porę roku oraz czas ekspozycji organizmów na czynniki środowiskowe..

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat medialny