"Świat w lipowych łapciach" "Kurpie jako przykład zmian kultywowania tradycji" 1Jakub Ochnio1, 2, Ireneusz Kowal3 1 Uniwersytet Wrocławski, Kolegium Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych, pl. Biskupa Nankiera 15, 50-140 Wrocław 2 Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Wydział Administracji i Nauk Społecznych, Katedra Mediów, Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, ul. Sucharskiego 2, 35-225 Rzeszów e-mail: ochnio.jakub@gmail.com 3 Kolektyw Fotografów AFTERIMAGE Kurpie 1 Kurpie 5 Kurpie 2 Kurpie 7

Opis popularnonaukowy projektu

Spośród grup etnograficznych w Polsce dwie znane są z charakterystycznego dla siebie obuwia. Pierwsza z nich - to górale, zwłaszcza podhalańscy, którzy wciąż jeszcze do strojów regionalnych noszą kierpce. Druga grupa zamieszkuje centralną Polskę, tereny Puszczy Białej i Puszczy Zielonej, i również słynie z wyjątkowego obuwia, choć dzisiejsi mieszkańcy Ostrołęki czy Pułtuska, w odróżnieniu od zakopiańczyków, nie noszą swych butów ani na co dzień, ani od święta. Obuwie to byłoby dziś bardzo niepraktyczne. Wyplatano je z cienkich pasków łyka lipowego w sposób przypominający koszyczki, w jakich do dziś sprzedaje się truskawki. Po plecionych butach została tylko nazwa, która przetrwała przede wszystkim jako nazwa grupy etnograficznej - Kurpi.
Oprócz butów z góralami łączy Kurpiów jeszcze jedno: odrębność kultury. Naród wywodzący się z grupy Mazurów zamieszkiwał przed wiekami puszczańskie ostępy. Z dala od innych osad Kurpie łowili ryby, polowali na zwierzynę, hodowali leśne pszczoły i zajmowali się innymi rzemiosłami niezbędnymi w gęstych, podmokłych lasach. W chwilach wolniejszych od ciężkiej pracy upiększali siebie i swoje otoczenie haftem, tkanymi materiałami, rzeźbą i przedmiotami z bursztynu.
Z biegiem lat i wieków wzrost powierzchni pól uprawnych, rozbudowa wsi i miast, spowodowała, że ubyło lasów, osłaniających spokojny kurpiowski świat. Odrębność kurpiowskiej kultury i sztuki nie rozmyła się jednak w postępującej globalizacji. Sami Kurpie, świadomi wartości swego rękodzieła i twórczości literackiej a nawet języka dbali i dbają o to, aby nie odeszły one w zapomnienie, zepchnięte w cień przez kulturę masową. Wiele elementów z kurpiowskiego rękodzieła nie wydaje się być zagrożonych. Wycinanki, haft, stroje wciąż są rozpoznawalne spośród innej regionalnej stylistyki. Wciąż nosi się kurpiowskie stroje i gra kurpiowską muzykę. Może jedynie sztuka wyplatania łykowych łapci nie ma zbyt wielu kontynuatorów. Przetrwają one jednak w nazwie ludu, który przez wieki przemierzał puszczańskie ostępy a dziś uczy się od przemijających pokoleń wycinać tradycyjne kurpiowskie koguciki i stroić kilkumetrowe palmy na Niedzielę Palmową.

Streszczenie naukowe

Kurpie są grupą etnograficzną wywodzącą się z plemienia Mazurów zamieszkującą tereny Puszczy Zielonej i Puszczy Białej. Stąd też wywodzi się podział na Kurpie Białe i Kurpie Zielone. Nazwa Kurpie pochodziła od rodzaju noszonego przez nich obuwia, zwanego "kurpiami". Sami zaś woleli nazywać się Puszczakami. Kurpie od samego początku osadnictwa posiadali specyficzne prawa. Mianowicie nie będąc ani szlachtą ani chłopami, rządzili się własnym prawem i podlegali jedynie królowi polskiemu. Błotniste ziemie i lasy nie sprzyjały osadnictwu rolniczemu, stąd pierwotnie główne źródło utrzymania dla Kurpiów stanowiła puszcza. Pierwsi osadnicy na Kurpiowszczyźnie (XIV wiek) zajmowali się rybołówstwem, myślistwem oraz bartnictwem na podstawie królewskich przywilejów, wydobyciem oraz obróbką bursztynu, rzemiosłami drzewnymi i tkactwem. Pracowali też jako smolarze i węglarze. Naturalna bariera w postaci lasów i bagien, wymuszająca samowystarczalność, była przyczyną powstania odrębności kulturowej. Charakterystycznymi elementami kultury materialnej są stroje, kurpiowskie chaty, zdobienia w drewnie i rzeźba, wycinanki oraz ozdobne palmy na Niedzielę Palmową. Elementy folkloru, w tym kurpiowska gwara, zachowały się do XXI wieku. Obecnie w regionie kurpiowszczyzny powstają liczne związki i stowarzyszenia, które propagują kulturę Kurpi. Z metodologicznego punktu widzenia uznaliśmy, że najlepsze będzie sięgnięcie po klasyczny wymiar fotografii socjologicznej. Przyjęcie zapisu realizowanego w proporcji boków 6×7, ustawianie modela vis a vis kamery oraz wprowadzenie sztucznego oświetlenia, nawiązują do realizacji znanych m.in. z zapisu socjologicznego prowadzonego przez Zofię Rydet. Fotogramy planowo będą wykonywane z wykorzystaniem identycznej techniki przez 25 lat w odstępach co 5. Synchroniczna dokumentacja pozwoli na przeprowadzenie badań porównawczych zmieniającej się kultury kurpiowskiej, zaangażowania kolejnych pokoleń w kultywowanie tradycji oraz ingerencji w same przekazy traktujące o Kurpiach. Sądzimy, że porównanie po zakończeniu projektu da pełen obraz zmiany kultury na przestrzeni ćwierćwiecza, a realizowane studium przypadku umożliwi ekstrapolację na inne mniejszości etniczne. Projekt realizowany jest przez dwójkę fotografów Kolektywu AFTERIMAGE, z którego jeden jest studentem i pracownikiem naukowym.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat medialny