"Mały owad do wielkich zadań" "Zastosowanie larw Chaoborus sp. jako organizm wskaźnikowy" JACEK FRANCIKOWSKI, MICHAŁ KRZYŻOWSKI, BARTOSZ BARANp> Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii; ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice e-mail: jacekfrancikowski@wp.pl, bartosz.m.baran@gmail.com, michal.krzyzowski@o2.pl Głowa larwy Chaoborus sp. w świetle UV Ciała larw Chaoborus sp. w obecności pyraniny (1) Ciała larw Chaoborus sp. w obecności pyraniny (2)

Opis popularnonaukowy projektu

W toni wodnej stawów i sadzawek a nawet basenów ogrodowych, w których dawno nikt nie zmieniał wody, unoszą się pary oczu. Przywodzą na myśl kota z Cheshire, który znikając pozostawiał jeszcze na chwilę swój uśmiech. Wodne pary oczu w odróżnieniu od kociego uśmiechu niezmiennie zachowują całą swoją przezroczystą resztę. Tuż za oczami oraz na drugim końcu ciała można dostrzec pęcherzyki powietrza, które sprawiają, że właściciele oczu nie opadają na dno.
Oczy i pęcherzyki są częściami ciała larw wodzieni, niekąsających kuzynów komarów. Przezroczystość ich ciała jest sposobem na uniknięcie spotkania z planktonożernymi rybami. Niewidoczne dla ryb są również niedostrzegalne dla swych ofiar. Zaczajają się na nie, nieruchomo zawieszone pomiędzy dnem a taflą zbiornika, z rzadka tylko przerywając bezruch sprężystym skurczem ciała. Kiedy wodzień jest zagrożony, skurcze ciała występują częściej. Gdy niebezpieczeństwo ustąpi, owad stopniowo powraca do naturalnego bezruchu.
W środowisku stawów i jezior zdarzają się jednak zagrożenia, przed którymi nie ma ucieczki. Dzieje się tak na przykład, gdy w wodzie pojawi się szkodliwy związek chemiczny: pestycyd z pól, mieszanka detergentów, pozostałości leków, paliw czy nawozów. Obecność szkodliwych substancji sprawia, że młody owad próbuje opuścić zagrożona okolicę. Zwykle nie ma dokąd: rozpuszczona trucizna jest już w każdym litrze wody. Jednak nie tylko próba ucieczki nasila skurcze ciała larwy. Niektóre substancje drażnią jej układ nerwowy powodując podobny efekt, jak kofeina względem ludzkiego tętna.
Tę cechę wodzieni wykorzystują naukowcy. Obserwacja zmian zachowania tych małych, sięgających 1 cm długości stworzeń mówi wiele o stanie wody, w której przebywają. Szkodliwe substancje wprawiają je w stres, w wyniku którego ich ciało kurczy się intensywniej niż w czystej wodzie. Wodzienie przydają się także w przewidywaniu ekotoksykologicznej przyszłości: z ich pomocą można testować nowe substancje i oceniać ich potencjalną szkodliwość dla ekosystemu. Po to, aby nie tylko wodzienie, ale także inni mieszkańcy wód nie zniknęły, jak kot z Cheshire.

Streszczenie naukowe

Larwy wodzienia (Chaoborus sp.) są organizmami, których larwy bytują oraz rozwijają się w wodzie. Są to organizmy niezwykle wrażliwe na zanieczyszczenia dostające się do środowiska ich bytowania. Cecha ta, sprawia, że są one powszechnie stosowane jako organizmy w pod-stawowych badaniach nad zanieczyszczeniem wód. Wykorzystywane są one także w dydaktyce na Uniwersytecie Śląskim w celu przedstawienia studentom sposobów monitoringu środowiska wodnego i obecności zanieczyszczeń o pochodzeniu antropogenicznym. Przedstawione foto-grafie powstały podczas przygotowywania materiałów do zajęć ze studentami. Miały one na celu przybliżenie studentom fizjologii i morfologii wykorzystywanych owadów.

Komitet Organizacyjny

Współpraca

Sponsorzy

Patronat medialny