 |
"Wciornastki - ukryte piękno w wiązance kwiatów" WOJCIECH SIERKA
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, |
Opis popularnonaukowy projektu
Czy ktoś widział wciornastka czyli tripsa, czyli też przylżeńca? W istocie, trzeba zadać sobie wiele trudu aby je dostrzec, a jeszcze więcej - aby dopatrzyć się w nich pokrewieństwa z motylami, konikami polnymi czy ważkami. Te maleńkie owady, nie przekraczające 2 mm długości kryją się przed ludzkim wzrokiem w zaroślach, wśród liści i kwiatów. Twierdząco na postawione pytanie odpowiedzą z pewnością amatorzy roślin doniczkowych. Miłośnicy szlachetnych, delikatnych storczyków swą odpowiedź okraszą zaciśnięciem szczęk i groźnym zwężeniem źrenic. Malutkie prążkowane insekty są postrzegane przez nich jako uciążliwe szkodniki. Wciornastki w większości żywią się bowiem sokami roślin. Niestety, także tych uprawianych na skalę przemysłową.
Nie licząc hobbystów, plantatorów i, rzecz jasna, entomologów, dla większości ludzi problem przylżeńców nie istnieje. Któraż z Pań będzie oglądać przez lupę otrzymany od ukochanego bukiet kwiatów? Bo nawet wyrywając później płatki, pytając "Kocha, nie kocha?" nie jest to dobry moment aby dostrzec małe, uciekające w popłochu żyjątka. Tymczasem te maleńkie owady z pewnością żyją na pobliskiej łące, kępie osiedlowych drzew, a już na pewno w najbliższym lesie. W nieco dalszym również. W regionie Górnego Śląska najbardziej lubią zarośla śródpolne: kępy drzew i krzewów oddzielone od zwartych kompleksów leśnych połaciami pól i łąk. Występują też w ściółce leśnej: to tam spotkać można największe wciornastkowe rarytasy. Dobrze czują się też na suchych, nasłonecznionych łąkach.
Wyżynę Śląską zamieszkują 84 gatunki tych małych owadów. Jest to prawie połowa gatunków występujących w całej Polsce. Niełatwo je polubić także dlatego, że nie mają polskich nazw i kryją się pod trudnymi do wymówienia mianami łacińskimi, jednak nawet i te, często uprzykrzone, częściej obojętne dla większości z nas owady walnie przyczyniają się do gatunkowego i genetycznego bogactwa naturalnego naszego regionu. Rację mają Ci, którzy mówią, że życie jest piękne, tylko niekiedy trzeba na nie spojrzeć w innej skali.
Streszczenie naukowe
Wciornastki, czyli tripsy (dawniej nazywane przylżeńcami) - Thysanoptera, są jednymi z najmniejszych owadów współcześnie żyjących na Ziemi. Przy swoich owadzich pobratymcach, należących do innych rzędów, m.in. motylach, straszykach, czy chrząszczach wyglądają jak liliputy. Przeciętna długość ciała większości europejskich gatunków rzadko przekracza 1 - 2 mm. Wyjątkowo duże, bo 14 mm wciornastki spotyka się wśród gatunków tropikalnych. Najczęściej więc, podczas terenowych poszukiwań przyrodniczych owady te pozostają niezauważone, lub raczej nierozpoznane.
Jednakże, masowe pojawy wciornastków, zwłaszcza w czasie burzowej pogody, bywają niezwykle spektakularne (zjawisko to przypomina swoją intensywnością rojenie mrówek), stąd również ich angielskie nazwy: muszki grzmotu i burzy - thunder i storm flies).
Wciornastki szybko biegają i skaczą, lecz są wśród nich i takie, które wolno pełzają z charakterystycznie wygiętym do góry odwłokiem (podobnie jak to mają w zwyczaju czynić skorpiony). Jednak to lot jest najpopularniejszym sposobem aktywnego rozpraszania się tych owadów w środowisku przyrodniczym, w poszukiwaniu odpowiednich siedlisk i pokarmu.
Liczba opisanych gatunków wciornastków przekracza 7500. Współczesne Thysanoptera najliczniej reprezentowane są w strefach klimatu tropikalnego, chociaż znane są również i takie wciornastki, które przystosowały się do bytowania na obszarach Arktyki. Z terenów Europy wiadomo o około 580 gatunkach tripsów, a z Polski - o ponad 200.
Badania wciornastków prowadzone były na obszarze Wyżyny Śląskiej, w latach 1998 - 2006, na 17 powierzchniach zlokalizowanych w obrębie 7 zbiorowisk roślinnych. Zebrano ponad 27000 okazów wziornastków, które reprezentowały 84 gatunki.
Najbogatszą thysanopterofaunę wykazano w zbiorowiskach zarośli śródpolnych (Rhamno - Prunetea) i w obrębie muraw kserotermicznych (Festuco - Brometea). W zbiorowiskach leśnych (Querco - Fagetea, Vaccinio - Piceetea) odnotowywano pojawy rzadkich gatunków wciornastków związanych z drzewami i ściółką leśną, m.in.: Oxythrips ajugae i Hoplandrothrips williamsianus.
Z powodu podobieństwa kompozycji gatunkowej i ilościowej wciornastków, na badanym obszarze opisano występowanie trzech zgrupowań tych owadów. Pierwsze zgrupowanie związane było z siedliskami suchymi, obrzeżami lasów i murawami kserotermicznymi, drugie występowało na łąkach, a trzecie w lasach.