IGA LEWIN1 (autorka zdjęć)
KRZYSZTOF SZOSZKIEWICZ2 (kierownik projektu)
1 Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska,
Katedra Hydrobiologii;
ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice
e-mail: iga.lewin@us.edu.pl
2 Uniwersytet Przyrodniczy im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
Wydział Melioracji i Inżynierii Środowiska, Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska
ul. Piątkowska 94c, 61-691 Poznań
Opis popularnonaukowy projektu
Wzorzec metra, przechowywany z największą pieczołowitością w Sevres, jest gwarancją największej dokładności pomiarów. Precyzyjnie zdefiniowane wymiary platynowo-irydowej sztabki symbolizują pewność i niezmienność. Wzorce są potrzebne, choć tak trudno z nimi się mierzyć. Są równie nieosiągalne, jak ideał mężczyzny, piękna czy geniuszu. Są potrzebne, aby mieć się do czego odnieść w rozważaniach dotyczących życia codziennego, jak i w badaniach porównawczych. Porównywać - no dobrze, ale z czym? Z wzorcem właśnie. Klasyfikując cechy przedmiotów lub zjawisk zestawimy je z wzorcem - i gotowe - już wiemy, czy obiekt badań jest duży czy mały, zanieczyszczony czy czysty, prawidłowy czy patologiczny, ładny czy brzydki.
W zasadzie przydały się więc wzorzec wszystkiego. W badaniach przyrodniczych wydaje się to niemal niemożliwe, przecież każda istota żywa jest indywiduum samym w sobie. A jednak - wszystkie możliwe klasyfikacje bazują właśnie na "wzorcach", czyli materiałach referencyjnych. A do czego porównać można układy bardziej skomplikowane? Czy istnieje, na przykład wzorzec rzeki? Czy byłby to czysto
teoretyczny model wód płynących? Czy byłaby to idealna rzeka, wytyczona spośród wszystkich przez Najwyższą Komisję? A może miałaby to być uśredniona rzeka, wypadkowa wielu rzek?
Badania prowadzone przez międzynarodowe zespoły pewnie już wkrótce będą w stanie odpowiedzieć na te pytania. Także rzeki i potoki Beskidu Żywieckiego zostały objęte programem badawczym, pod kątem opisu cech, które nadawałyby się do porównań. Drobne i większe bezkręgowce i nadrzeczne zarośla, już wkrótce zapełnią europejskie bazy danych. Trzcina, tatarak, kaczeniec, a nawet mszaki wodne opisywać będą typ wód i charakter rzek dostarczając zapewne cenniejszych informacji niż analizy chemiczne wody i osadów. Beskidzkie rzeki, o nieuregulowanych brzegach, płynące w naturalnym korycie, nie zasypane nawozami i pestycydami z pól, chciałoby się wierzyć, że są europejskim ewenementem.
Jednak pod czujnym okiem hydrobiologów i botaników staną się rzekami referencyjnymi dla innych europejskich górskich rzek. Beskidzkie bystrza, kamieniste dno, wystające z wody większe kamienie,
po których skaczą pliszki i dzieci, i uczepiają się wodorosty, będą zwierciadłem dla innych bystrzy, głazów i wodorostów. Nie grozi im zamknięcie w kapsule, jak w Sevres pod Paryżem, dalekie są od niezmienności metrowej sztabki, jednak na ich podstawie może powstać klasyfikacja innych rzek. Referencyjne bystrza, wzorcowa toń rozsławią beskidzkie rzeki.
Streszczenie naukowe
Aktualne ustawodawstwo w dziedzinie ochrony wód w Polsce, spełniające wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) opiera się głównie na wskaźnikach biologicznych, wśród których uwzględniane są makrofity. Klasyfikacja wód według nowych przepisów polega na określeniu stopnia odchylenia wskaźników biologicznych od ich stanu referencyjnego. Parametry makrofitowe w warunkach referencyjnych dla rzek wyżynnych i górskich w Polsce nie są jeszcze opracowane, z tego to powodu klasyfikacja rzek zgodnie z wymogami RDW nie może być jeszcze w pełni realizowana w naszym kraju.
Celem projektu jest charakterystyka makrofitów rozwijających się w warunkach referencyjnych rzek wyżynnych i górskich w Polsce. Wybór stanowisk jest zgodny z krajowymi i europejskimi wytycznymi w odniesieniu do warunków referencyjnych. W procedurze wyboru punktów badawczych będą uczestniczyć także zagraniczni eksperci z ośrodków z Wielkiej Brytanii. Przewidywany okres realizacji projektu wynosi 36 miesięcy (od września 2007 do końca sierpnia 2010).
Projekt obejmuje m. in. badania biologiczne, ocenę hydromorfologiczną rzek (metoda River Habitat Survey), analizę instrumentalną prób wody i osadów dennych. Zasadniczy etap badań terenowych został już rozpoczęty i będzie kontynuowany w sezonie wegetacyjnym 2008 i 2009 oraz 2010. Badania botaniczne będą realizowane w oparciu o bioindykacyjne metody oceny ekosystemów wodnych. Na podstawie składu taksonomicznego makrobezkręgowców bentosowych i zagęszczenia zostaną obliczone wartości odpowiednich indeksów biotycznych. Analizy tej grupy organizmów pozwolą na potwierdzenie statusu
wybranych stanowisk w oparciu o czynnik biologiczny. W pierwszym etapie rozpoczęto pobór prób w rzekach i potokach Beskidu Żywieckiego (m. in. Przybędza, Soła, Cięcina, Żabnica, Czerna, Słanica, Rycerka, Cicha, Danielka, Sopotnia oraz Milówka). Obliczone wskaźniki bioindykacyjne oraz dane fizyczno-chemiczne i hydromorfologiczne poddane zostaną analizie statystycznej (STATISTICA,
CANOCO oraz CAP - Community Analysis Package).
Wyniki badań nad roślinnością w warunkach referencyjnych rzek w Polsce, dzięki współpracy międzynarodowej uzyskają międzynarodowe potwierdzenie, które umożliwi odniesienie do badań realizowanych dla różnych typów rzek Europy.