MAGDALENA MAŚLAK

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska,
Katedra Ekologii;
ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice
e-mail: magdalena.maslak@gmail.com

Opis popularnonaukowy projektu

Pojęcie nieśmiertelności obce jest biologii. Co się narodziło - musi umrzeć, na jego miejsce rodzi się nowe. Każda istota obdarzona choćby namiastką świadomości musi się z tym zmierzyć. Jednak w biologii żadna śmierć nie jest bez znaczenia. Materia wraca do obiegu, energia - zmienia swoją postać. Szczególnie spektakularna jest śmierć drzewa, nie ta od piły mechanicznej, choć i tak przywodzi na myśl upadek majestatu. Najcenniejsze przyrodniczo jest stopniowe obumieranie sędziwych dębów, buków, sosen, osłabionych wiekiem, uderzeniami piorunów, przeżartych przez korniki i huby. Powalone silniejszym powiewem wiatru martwe drzewo natychmiast staje się doskonałym siedliskiem dla mniejszych i większych organizmów, gotowych czerpać z martwej kłody dopóty, dopóki nie rozpadnie się niemal całkowicie, a jeszcze i wtedy grzyby i bakterie przenikną jego tkanki. Niektóre z nich sprawią, że spróchniała kłoda zaświeci w ciemności jak leśne widmo. Jednak wcześniej zwalony pień obsiądą mchy i porosty, a jego wnętrze zasiedlą drobne bezkręgowce, żywiące się materią organiczną. Niewyobrażalnie wielkie jest bogactwo organizmów żyjących na martwym drewnie. Jak wielkie musi to mieć znaczenie dla życia lasu!
W lasach użytkowanych gospodarczo nie ma martwych drzew. Planowa gospodarka każe wycinać stare drzewa w momencie, gdy jeszcze się do czegoś nadają. Mało jest w naszych drzewostanach wielkich, dziuplastych dębów, czy świerków, w których mógłby zamieszkać dudek lub któraś z sów. Las bez starych, umierających drzew nie jest prawdziwym lasem. W prawdziwym lesie leżące kłody porosłe mchem i paprociami stanowią integralną część leśnego organizmu i często trudno odróżnić je w gęstym runie. Wiele badań jeszcze trzeba, aby opisać życie toczące się w martwym drewnie. Wiadomo bez wątpienia, iż młode siewki drzew kiełkują często na powalonym, rozkładającym się pniu własnego gatunku. Może tu właśnie kryje się tajemnica nieśmiertelności?

Streszczenie naukowe

Śmierć drzewa jest jak najbardziej powszechnym epizodem w życiu lasu. Martwe drzewa stanowią naturalny element lasu. W zależności od fazy rozwojowej i rodzaju zbiorowiska, mogą stanowić nawet 50% miąższości żywych drzew w drzewostanach naturalnych. Ilość martwego drewna jest znacznie mniejsza w lasach gospodarczych. Dopiero stosunkowo niedawno zaczęto doceniać istotną rolę martwego drewna w ekosystemie leśnym i zrozumiano, że w przyrodzie ważne są zarówno procesy tworzenia biomasy, jak i jej rozkładu, a martwe drewno i towarzyszące mu organizmy powoli uznawane są za wyznacznik naturalności lasu.
Wpływ martwego drewna na mikrostawonogi, w tym na zgrupowania mechowców (Acari: Oribatida) - najliczniejszego z rzędów roztoczy glebowych, jest poznany wciąż w niewielkim stopniu, mimo znaczącej roli tych organizmów dla funkcjonowania lasu (odgrywają one ważną rolę w obiegu materii i w różnorodności gatunkowej ekosystemu, a ich biomasa przewyższa biomasę ptaków i ssaków). Przedmiotem badań w poniższym projekcie są zgrupowania mechowców związane z wielkowymiarowym martwym drewnem buka zwyczajnego (Fagus sylvatica L.). Projekt obejmuje szereg analiz przeprowadzanych na terenie Babiogórskiego Parku Narodowego i Rezerwatu "Las Murckowski" w zbiorowiskach buczyn. W trakcie badań zebrane zostały próby martwego drewna z kłód buka w kolejnych etapach rozkładu oraz próby gleby i ściółki położone w różnej odległości od kłód. Przeprowadzona została dokładna analiza rozwoju zgrupowań Oribatida w odniesieniu do szeregu parametrów środowiskowych, zarówno biotycznych (liczba i rodzaj mikrosiedlisk, biomasa grzybni i aktywność mikroorganizmów), jak i abiotycznych (związanych z mechanicznymi, fizycznymi i chemicznymi właściwościami podłoża) i ich wpływ na bioróżnorodność Oribatida. W lasach bukowych fauna mechowców jest stosunkowo uboga. Martwe kłody buka są istotnym dla tych organizmów centrum bioróżnorodności ('biodiversity hotspot'). Jednym z ważniejszych siedlisk zajmowanych przez mechowce w martwym drewnie wydają się być mszaki i grzyby związane z tym siedliskiem. Przedstawiony projekt stanowi istotny wkład w określenie roli wielkowymiarowego martwego drewna dla mikrostawonogów glebowych. Badania dostarczą wielu cennych informacji na temat autekologii gatunków tworzących zgrupowania mechowców w martwym drewnie. Możliwe jest praktyczne zastosowanie uzyskanych wyników w gospodarce leśnej, w celu zwiększenia różnorodności gatunkowej fauny glebowej lasu.