TADEUSZ MOLENDA1, EWA TEPER2 (autorzy zdjęć)
TADEUSZ MOLENDA (kierownik projektu)
1 Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi,
Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej Obszarów Urbanizowanych;
ul. Będzińska 60, 40-007 Sosnowiec
e-mail: tedimolenda@interia.pl
2 Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi,
Zakład Mineralogii;
ul. Będzińska 60, 40-007 Sosnowiec
Opis popularnonaukowy projektu
Rynkowa wartość złota wynosi obecnie niecały 1000 dolarów za uncję, czyli za około 3 czy 4 pary kolczyków, 3 obrączki, czy 6 złotych łańcuszków. Tyle się miewa wśród rodowej biżuterii. Jest to równowartość około 6 baryłek ropy. Ceny się wahają - wartość złota od czasów średniowiecza mocno spadła, wartość baryłki ropy wzrosła niebosiężnie. Baryłka ropy jest argumentem przetargowym, za złoto dziś nikt nie dałby sobie odciąć powiek, spalić na stosie czy przynajmniej publicznie wychłostać.
Wielkim ryzykiem było, kilka wieków wstecz, spędzanie dni, i, co gorsza, nocy, w mrocznych wnętrzach alchemicznych pracowni w poszukiwaniu kamienia filozoficznego. Jednak nadzieja na nieskończone
bogactwo i nieśmiertelność, a ponadto naukowa niemal fascynacja reakcjami chemicznymi, były silniejsze niż widmo chłosty. Całe szczęście, gdyż niejedno dziś zawdzięcza nauka średniowiecznym alchemikom. Choć dziś nawet młody chemik nie ma wielkich nadziei na otrzymanie złota z siarki, to chęci eksperymentowania w człowieku nie wypalono rozżarzonym pogrzebaczem.
Nie to jednak przyświecało współczesnemu człowiekowi, gdy usypywał hałdy i kopał osadniki. Znajdywane tam minerały nie są planowanym owocem efektownej transmutacji. Niewątpliwie jednak w ich powstaniu uczestniczył człowiek ze swym bardziej lub mniej zamierzonym przekształceniem środowiska. Czyżby w produkcie ubocznym swojej przemysłowej działalności stworzył warunki do powstania form mineralnych, jak w alchemicznej pracowni?
Nie tylko notowania giełdowe zmieniły się od setek lat, zupełnie inaczej też postrzegane są "mroki średniowiecza", jednak dążenie do poznawania zjawisk przyrodniczych pozostała bez zmian. A to jest
cenniejsze od złota i perełł I nie grozi szafotem.
Streszczenie naukowe
Gospodarcza działalność człowieka prowadzi do istotnych zmian w środowisku przyrodniczym. Zmiany te najczęściej utożsamiane są z rozwojem systemów agrarnych oraz jedry. nostek miejsko-przemysłowych. W wielu przypadkach dochodzi do powstania całkowicie nowych, nie występujących uprzednio środowisk antropogenicznych. Zaliczyć możemy do nich różnego rodzaju wyrobiska, osadniki oraz hałdy. Od momentu zaistnienia obiekty te zaczynają podlegać naturalnym procesom biologicznym, geomorfologicznym oraz geochemicznym. W wyniku przebiegających procesów geochemicznych mogą tworzyć się nowe fazy czasem w postaci ładnie wykrystalizowanych minerałów. Źródłem pierwiastków z których tworzą się minerały są najczęściej wody obce (kopalniane oraz odciekowe) lub gazy emitowane z płonących hałd. Wyrażenie "nowe fazy" nie oznacza sensu stricte powstawania nowych minerałów nie znanych dotychczas nauce. Sformułowanie to należy rozumieć w tym sensie, iż w warunkach naturalnych w danym miejscu i czasie minera ły te nigdy by nie powstały. Ich powstanie uzależnione jest całkowicie od gospodarczej działalności człowieka inicjującej szereg nowych procesów geochemicznych.
Wody kopalniane i odciekowe są głównie źródłem takich minerałów jak gips (CaSO4 · 2H2O), baryt (BaSO4), oraz halit (NaCl). Ponadto licznie występują tlenki i wodorotlenki żelaza nadając wypływającym wodą charakterystyczną pomarańczową barwę.
Tworzenie "nowych faz" przebiega niekiedy w obrębie bardzo specyficznych środowisk. Zaliczyć możemy do nich miejsca ekshalacji (wydobywania się) gazów z płonących hałd. Miejsca takie są odpowiednikami naturalnych solfatarów na obszarach wulkanicznych. Najbliższe naturalne obiekty tego typu znajdują się na Wyspach Liparyjskich (południowe Włochy). Być może warto rozważyć ochronę
jednego z tego typu obiektów jako specyficznego laboratorium procesów geochemicznych. Niniejsze zdjęcia prezentują wybrane środowiska antropogeniczne, w których zachodzi proces powstawania nowych faz. Przedstawiono również zdjęcia wykonane techniką mikroskopii skaningowej przedstawiające wybrane fazy.