ANNA ORCZEWSKA

Uniwersytet Śląski w Katowicach,
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Ekologii;
ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice
e-mail: anna.orczewska@us.edu.pl

Opis popularnonaukowy projektu

Niezmiernie jest ważne, aby mapa była aktualna. Najlepiej - z zeszłego miesiąca, z naniesionym najnowszym odcinkiem autostrady, z odświeżonymi szlakami turystycznymi, każdym nowym polem namiotowym, wytyczoną przez gminę ścieżką rowerową, stacją benzynową, ulicą jednokierunkową i punktami radarowej rejestracji prędkości. W czasach, gdy system nawigacji satelitarnej trafił pod strzechy, a przynajmniej do większości garaży, wspomniane wyżej warunki mapa spełniać musi, aby kierowca lub jego pilot zechciał na nią chociaż rzucić okiem.
Mapa starsza niż 2 lata budzi dystans, gdy rok wydania nie ma "2" na miejscu pierwszej cyfry, jest już całkowicie bezużyteczna. Przynajmniej dla kierowcy. Czy mapy sprzed 200-250 lat mogą mieć więc jakiekolwiek znaczenie praktyczne dla współczesnego człowieka? Okazuje się, że są nieocenione, gdy współczesny człowiek jest ekologiem lub botanikiem. Takie mapy pozwalają bowiem ocenić wiek badanego drzewostanu oraz wytyczyć obszar, jaki zajmował ów drzewostan, zanim jego areał bezlitośnie zmalał, ustępując autostradom i stacjom benzynowym.
To niezwykle cenne wiedzieć, który fragment lasu jest prawdziwym matecznikiem. Las istniejący na XVIII w. mapach jest zapewne jeszcze starszy, jest, być może, często fragmentem pierwotnej puszczy. To te fragmenty najwięcej mówią o lesie. Z niego ma szansę odrodzić się środowisko po wycince czy degradacji. Taki fragment też jest idealnym odniesieniem dla badań porównawczych tych samych typów lasu w innych obszarach kraju czy kontynentu. Niełatwo jest chyba skorzystać z historycznej mapy. Powstała bez pomocy zdjęć satelitarnych, najwierniej, jak na tamte czasy, odzwierciedla ówczesną topografię terenu.
Niezwykle jest ważne, aby mapa była nieaktualna. Tak bardzo nieaktualna jak to tylko możliwe, najlepiej sprzed kilku wieków. Bez dróg, autostrad, obwodnic wielkich miast. Tylko na najstarszej mapie znajdzie się to, czego próżno szukać na mapach z 2008 roku - fragmentów prastarych borów.

Streszczenie naukowe

We współczesnych badaniach ekologicznych poświeconych lasom coraz większego znaczenia nabiera znajomość historii pokrywy leśnej danego regionu. Lasy egzystujące w krajobrazie od 200-250 lat, nazywane w literaturze starymi lasami (ang. ancient woodlands) stanowią ostoje typowej flory leśnej, która w lasach pochodzenia wtórnego jest nielicznie reprezentowana. Tym tłumaczy się coraz większe zainteresowanie ekologów historycznymi źródłami kartograficznymi, albowiem od ich dostępności zależy możliwość poznania historii przemian pokrywy leśnej i zmian w sposobie użytkowania ziemi badanych obszarów. Znajomość historii pokrywy leśnej staje się zatem wielkim atutem w rękach współczesnego ekologa i botanika. Celem przeprowadzonych studiów kartograficznych było prześledzenie historii użytkowania gruntów oraz określenie wieku lasów i ich wcześniejszego użytkowania w czasach historycznych, na wybranych obszarach Równiny Oleśnickiej (Śląsk Opolski) i Kotliny Żmigrodzkiej (Dolny Śląsk). Do porównań wykorzystano mapy z wieku XVIII, XIX i XX. Mapy zdigitalizowano, a po ich nałożeniu uzyskano szczegółową mapę, ilustrującą wiek i pochodzenie lasów oraz zmiany w rozmieszczeniu areałów leśnych na tychże obszarach.

Podziękowania
Składam serdeczne podziękowania Paniom dr hab. Monice Wulf i mgr inż. Sigrid Ehlert, z Centre for Agricultural Landscape and Land Use Research (ZALF) w Münchebergu, w Niemczech, za umożliwienie mi digitalizacji i intersekcji map oraz okazaną przy realizacji tego zadania pomoc. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2005-2007 jako projekt badawczy nr 2P04F 059 29