ANNA ORCZEWSKA

Uniwersytet Śląski w Katowicach,
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Ekologii;
ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice
e-mail: anna.orczewska@us.edu.pl

Opis popularnonaukowy projektu

W ofercie centrów organizacji zieleni aż roi się od usług. Zakres obejmuje inwentaryzację stanu istniejącego, analizy podłoża, ekspozycji i warunków świetlnych, kilka wersji aranżacji, wykonawstwo, nadzór i pielęgnację. Styl japoński, angielski, krajobrazowy, formalny, francuski, zimowy i wodny - żaden nie jest nieosiągalny dla ogrodnika profesjonalisty i pasjonata. Efekt - zachwyca. Lista gatunków i odmian posadzonych na metrze kwadratowym - imponuje. Jednak najpiękniejszy ogród, zaplanowany według najlepszych szkół architektury krajobrazu i terenów zielonych, zginie, gdy choćby na jedną porę roku spuści się go z oka. Zarośnie chwastem, straci wypielęgnowane cięcie, zatrze się gdzieś nadany styl. Ulegnie renaturalizacji.
Gdyby tak dało się przywrócić naturze las według precyzyjnego projektu architekta lasu! Architekt rozpisałby jakościowy i ilościowy skład drzewostanu, wyliczyłby ilość potrzebnych krzewów, ich średnicę i wysokość, podałby co do sztuki ilość kępek traw i turzyc w przeliczeniu na metr kwadratowy runa. Zaleciłby ilość rocznych, dwu-, trzy-, czteroletnich siewek rozpisanych wcześniej drzew. Rozrysowałby poduszki mchów, owocniki grzybów, wskazał strzałkami miejsce osadzenia się porostów. Na koniec, mimochodem, natrząsałby tu i ówdzie zeschłych liści - i gotowe. W ofercie rozszerzonej byłaby współpraca z zoologami.
Proste. Dlaczego więc odtwarzanie lasu zaczyna się i kończy na pierwszym z wymienionych punktów? Dlatego, że las to, nie same tylko gatunki. Chciałoby się rzec - w najmniejszym stopniu są to gatunki. Las to, to, co mieści się pomiędzy. Najlepszym i jedynym architektem lasu jest... las. Pierwotny, niezmieniony przez człowieka, sąsiadujący z odtwarzanym drzewostanem. Jest bankiem nasion o doskonałej jakości i optymalnym składzie dla danego zbiorowiska. Stamtąd, jak z matecznika, rozprzestrzeniają się gatunki od bakterii glebowych do drzew, od skoczogonków do saren, nadając lasowi leśny charakter. Nie było nas, był las, nie będzie nas - będzie las. Bo będzie. W niewielkim tylko stopniu może tu pomóc człowiek.

Streszczenie naukowe

Lasy, których głównym składnikiem drzewostanu jest olsza czarna, wskutek melioracji gruntów wilgotnych i zabagnionych, prawie całkowicie znikły z krajobrazu dzisiejszej Europy zachodniej. Tymczasem udział lasów tego typu w pokrywie leśnej niektórych obszarów Polski jest nadal duży. Należą do nich między innymi tereny Dolnego Śląska, a także niektóre obszary Śląska Opolskiego. Olsza czarna jest bardzo często stosowana do zalesień na porzuconych łąkach, w miejscach gdzie uprawy zaniechano z powodu zbyt dużej wilgotności podłoża.
Brak danych dotyczących tempa zasiedlania runa plantacji olszynowych posadzonych na gruntach porolnych, przez gatunki leśne sprawił, że zdecydowano się podjąć badania w ich obrębie. Celem badań, prowadzonych w północnej części Śląska Opolskiego (Równina Oleśnicka) oraz Dolnego Śląska (Kotlina Żmigrodzka), było opisanie mechanizmów i tempa przebiegu kolonizacji lasów olszynowych pochodzenia porolnego przez gatunki runa leśnego.
Dzięki badaniom wiadomo między innymi, że w żyznych i wilgotnych siedliskach renaturalizacja runa leśnego post ępuje szybciej w stosunku do innych typów lasów porolnych, posadzonych na uboższych i bardziej suchych stanowiskach, a tempo wędrówki wielu gatunków runa leśnego przekracza znane z literatury zakresy, stwierdzone w lasach o mniejszej żyzności i wilgotności. Warunkiem efektywnego formowania się runa leśnego w lasach pochodzenia porolnego jest jednak bezpośrednia bliskość starych lasów, stanowiących źródła diaspor typowych gatunków leśnych.

Podziękowania
Serdecznie dziękuję dr Johnowi Parkerowi, dr Idze Lewin, mgr Sabinie Słomian oraz mgr Pawłowi Górasowi za pomoc w badaniach terenowych Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2005-2007 jako projekt badawczy nr 2P04F 059 29