ANNA ORCZEWSKA
Uniwersytet Śląski w Katowicach,
Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Ekologii;
ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice
e-mail: anna.orczewska@us.edu.pl
Opis popularnonaukowy projektu
Przyjrzyj się i wskaż szczegóły, którymi różnią się las stary i las wtórny. Może najpierw wyjaśnienie: las stary to taki, który rośnie "od zawsze". Las wtórny
z kolei posadził człowiek na wzór lasu starego. Las stary, w niniejszej zagadce, jest olszyną, podmokłą, bo takie właśnie są olszyny. Las wtórny to, w tym wypadku, drzewostan olchowy, nasadzony ludzką ręką, naśladujący naturalną olszynę. Ponadto dodać należy, że las wtórny często został nasadzony w miejscu, gdzie kiedyś rósł pierwotny, lecz został wycięty, aby zrobić miejsce polom uprawnym
i pastwiskom. Na polach i pastwiskach stała woda, bo takie właśnie są pola i pastwiska założone w miejscu olszyn. Użytkowanie ich stało się nieopłacalne i trudne, pomimo wszelkich starań, więc pozostawiono je odłogiem i powrócono do myśli o lesie. Czy więc da się odróżnić las wtórny od lasu starego po czymś innym niż tylko po wieku rosnących tam drzew? Niestety -da się. I to, niestety, nie po szczegółach...
Dramatycznie różni się runo lasu starego od tego samego piętra lasu wtórnego. Gatunki charakterystyczne dla oryginalnych drzewostanów są zupełnie inne, niż wyrastające spontanicznie pomiędzy nasadzonymi olchami. Co więcej, często rośliny zielne lasów wtórnych różnią się między sobą, co zależy od tego, jak dalece człowiek zdążył go osuszyć, gdy las wtórny był jeszcze polem lub pastwiskiem. Tę różnicę można wskazywać bez obaw o pomyłkę.
Podobnie jest z chemicznym składem podłoża. Wiele cyklicznych wahań poziomu wody, wiele zwalonych olch, wiele pór roku trzeba, aby chemizm
gleby powrócił do stanu sprzed wycinki i osuszania. Jednak z każdym z tych zjawisk właściwości ekologiczne wtórnego lasu zbliżają go do lasu starego. Z każdym rokiem trudniej jest odpowiedzieć na pytanie o różnice. Las wtórny zgodnie z naturalnym porządkiem sam dąży do stanu równowagi typowego dla starych lasów. Typowych dla siedliska. Oryginalnych.,BR />
Bo wszystko, co oryginalne, jest lepsze.
Streszczenie naukowe
Celem badań, prowadzonych na obszarze Równiny Oleśnickiej (Śląski Opolski) i Kotliny Żmigrodzkiej (Dolny Śląsk), było porównanie warunków glebowych i wodnych,
panujących w tzw. starych lasach oraz w kontaktujących się z nimi lasach olszynowych o charakterze porolnym, a następnie określenie związku między właściwościami chemicznymi podłoża oraz stosunkami hydrologicznymi, a tempem kolonizacji porolnych lasów olszynowych przez leśne gatunki warstwy runa.
Runo starych lasów i położonych w ich bezpośredniej bliskości lasów wtórnych różni się między sobą pod względem jakościowym. Zarówno lasy stare, jak i porolne mają charakterystyczną dla siebie grupę gatunków wskaźnikowych. Lasy znacząco różnią się także właściwościami chemicznymi gleb, co bez wątpienia podyktowane jest ich pochodzeniem. Historia wcześniejszego użytkowania rolniczego gleb dzisiejszych plantacji olszynowych zapisana jest nie tylko w składzie gatunkowym i charakterze ekologicznym runa tych lasów oraz w warunkach edaficznych, ale także w postaci obserwowanego
w profilach glebowych poziomu płużnego. Pomimo tego, że formowanie się runa w tak żyznych i wilgotnych siedliskach postępuje szybciej niż w innych typach zbiorowisk, różnice między starymi i wtórnymi lasami w składzie gatunkowym i charakterze ekologicznym ich runa leśnego oraz we właściwościach chemicznych ich podłoża utrzymują się dość długo. Z czasem jednak, w miarę rosnącego
wieku lasu porolnego, w runie lasów wtórnych przybywa gatunków typowo leśnych i zmieniają się także zakresy wartości większości właściwości chemicznych gleb.
Podziękowania
Serdecznie dziękuję wszystkim Towarzyszom niedoli, pomagającym mi w badaniach. Są wśród nich: mój Ojciec - Eugeniusz Orczewski, Leśniczy leśnictwa Niezgoda - Stanisław Listwan, leśniczy leśnictwa Prusice - Tomasz Matusiak, leśnicy leśnictwa Borucice - Józef Bielecki, Iga Lewin, Sabina Słomian, Iza Szwarc, Symeona Zyndych (Ukraina), John Parker (Wielka Brytania), Stanisław Gaweł, Paweł Góras i Pan Olek wraz z Synem. Podziękować pragnę też szczególnie Izie Szwarc i Josipowi Popovskiemu, których dom i pomocne serca stały przede mną zawsze otworem Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2005-2007 jako projekt badawczy nr 2P04F 059 29