ALDONA K. UZIĘBŁO, ZBIGNIEW KUC (autorzy zdjęć)
ALDONA K. UZIĘBŁO (kierownik projektu)

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska,
Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody;
ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice
e-mail: uzieblo@us.edu.pl

Opis popularnonaukowy projektu

Lepiężnik wyłysiały nie ma szklarniowych wymagań. Przeciwnie - im gorzej tym lepiej. Najlepiej, jakby przeszła powódź, zeszła lawina lub przetoczyła się nawałnica. Gdy teren jest gruntownie zdewastowany, gdy podłoże w każdej chwili może się osunąć, praży słońce, a poziom wody jest wysoki, tam zaczynają pojawiać się osobniki lepiężnika. Nikt mu tam nie jest w stanie przeszkodzić, gdyż żaden inny gatunek nie poradziłby sobie w dość surowych warunkach. Bez ograniczeń zaczyna więc łanami porastać całe piargi i rumowiska. I wtedy - wkracza za nim reszta towarzystwa. Nieprzyjazne siedlisko poprzerastane korzeniami lepiężnika uzyskuje taką stabilność, że inne górskie gatunki, porastające zbocza i doliny rzeczne, również znajdują dla siebie warunki. Wokół dzielnych lepiężników pojawiają się wierzby, olchy i rośliny zielne, tworzące wielogatunkowe ziołorośla. A skromny lepiężnik wyłysiały? Niknie w tym gronie, z rośliny dominującej stając się zaledwie marną domieszką runa. Jednak nie zostaje wyparty całkowicie ze swego siedliska. Jego miejsce w runie jest na tyle stabilne, że gdy tylko w pobliżu zejdzie lawina, powódź czy inny kataklizm, pozostawiając ogołocony z roślin, nieprzyjazny obszar, tam znów pojawi się on jako pierwszy.
Niewdzięczna rola niezbyt okazałej roślinki jest nie do przecenienia w wysokogórskich warunkach. Na szczęście gatunek ten występuje powszechnie we wszystkich pasmach Karkonoszy i Karpat. Kwitnie krótko, wczesną wiosną, później pozostają już tylko szerokie liście porastające nadrzeczne zbiorowiska. Znają go z widzenia turyści górskich parków narodowych, znacznie bliższą znajomość zawarli z nimi geobotanicy brodzący w ziołoroślach.
Lepiężnik wyłysiały, ze swą wdzięczną nazwą i nadzwyczajnymi zdolnościami jest barwnym obiektem uchwyconym w czarno-białej fotografii.

Streszczenie naukowe

Lepiężnik wyłysiały (Petasites kablikianus) jest gatunkiem o wybitnie górskim zasięgu. Występuje w piętrze subalpejskim i obu reglach aż po pogórze, zarówno w Karkoresentations noszach, jak i w całych Karpatach, z Bieszczadami włącznie. Jego specyficzne wymagania siedliskowe warunkują rozmieszczenie populacji tego gatunku w terenie oraz rolę, jaką odgrywa on w środowisku przyrodniczym. Wyniki dotychczasowych badań sugerują, iż lepiężnik wyłysiały jest gatunkiem pionierskim, inicjującym sukcesję, stabilizującym podłoże i pełniącym rolę siedliskotwórczą. W związku z dużymi możliwościami szybkiej kolonizacji siedlisk inicjalnych, pojawia się na żwirowiskach przypotokowych, osuwiskach, żwirowych przydrożach. Cechą wspólną tych siedlisk jest luźne, słabo związane podłoże, dość duża wilgotność względna, dobre nasłonecznienie, brak konkurencji innych gatunków. Na drodze sukcesji, lepiężnik przez jakiś czas współtworzy powstające zbiorowiska roślinne, a następnie ustępuje kolejnym gatunkom, pozostając jako domieszka w runie. Tam niejako oczekuje na okoliczności, które pozwolą mu na zajęcie nowego siedliska. Czynnikiem sprzyjającym są długotrwałe opady, lub krótkie deszcze nawalne powodujące powstawanie w dolinach potoków powodzi, modelujących aluwia, oraz osuwisk na stokach.
Celem projektu jest m. in. określenie strategii życiowych wykorzystywanych przez tę roślinę w odtwarzaniu pokrywy roślinnej oraz dynamiki tego procesu na siedliskach inicjalnych, powstałych w wyniku powodzi (badania prowadzone są na 5 stałych powierzchniach badawczych, zlokalizowanych na terenie Babiogórskiego i Gorczańskiego Parku Narodowego), przedstawienie spektrum fitocenotycznego gatunku na obszarze całego zasięgu (na podstawie analizy fizyko-chemicznej gleb oraz materiału fitosocjologicznego, zebranego klasyczną metodą Braun-Blanquet'a), a także syntaksonomiczne uporządkowanie fitocenoz, w których występuje on jako dominant.