"Nie samą muchą pająk żyje" "Charakterystyka taksonomiczna ofiar pająków sieciowych oraz polujących aktywnie" Michał Buczyński, Agnieszka Babczyńska Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Fizjologii Zwierząt i Ekotoksykologii; ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice e-mail: michal.bucz@gmail.com, agnieszka.babczynska@us.edu.pl Dlaczego masz takie wielkie oczy? - zapytała... muszka (binokular) Prawie jak kameleon Miłość w kolorach czerni i bieli (Mała czarna)

Opis popularnonaukowy projektu

Niełatwo być drapieżnikiem. Zdobycie pokarmu wiąże się z wielkim wysiłkiem i dużą utratą energii. Potencjalne ofiary nie dają się łatwo upolować – najczęściej uciekają z największą dostępną im prędkością, czasem nawet walczą o życie z całych swoich sił. Nieraz zdarza się, że pogoń kończy się niepowodzeniem, niedoszła ofiara ucieknie, a wyczerpany łowca pozostaje bez posiłku. Jeszcze trudniej być drapieżnym bezkręgowcem. Jego sprawność zabójcy i sukces łowów zależy nie tylko od szczęśliwego zbiegu okoliczności, dzięki któremu spotka się drapieżca i ofiara, ale także od... temperatury otoczenia, która ogranicza ruchliwość i jednego, i drugiego. Z tego powodu pająki, nieomal bez wyjątku łowcy doskonali, często przez długie chłodne tygodnie pozostają bez posiłku.
W sprzyjających warunkach dieta pająków jest bardzo różnorodna. Pająki najczęściej nie wybrzydzają, zjadając wszystko, co uwięźnie w ich przemyślnych pajęczynach, lub to co nie jest zbyt duże, lub zbyt szybkie, aby dało się złapać w szczękoczułki. Nie zawsze jest to mucha, równie często, albo nawet częściej, zdarza się motyl dzienny lub nocny, pasikonik, pluskwiak, skoczogonek, chrząszcz czy mrówka. Ta ostatnia jednak rzadko wchodzi w skład pajęczego menu - większości z nich nie odpowiada kwas mrówkowy. Czasami warunek "chwytalności" poza owadami spełniają inne zwierzęta, na przykład ślimaki, wije, dżdżownice czy prosionki, stanowiąc pełnowartościowe danie w pajęczym jadłospisie.
Nie ma powodu, dla którego odpowiednio duży pająk nie mógłby zapolować na odpowiednio niewielkiego kręgowca. Dlatego arachnolodzy, czyli badacze pająków, wśród ich ofiar znajdują niewielkie ryby, płazy, jaszczurki, węże, a także ptaki, nietoperze czy drobne gryzonie. W takich daniach celują stosunkowo duże pająki zamieszkujące strefę tropikalną. Pająki nie mają respektu także przed innymi pająkami, a nawet osobnikami własnego gatunku. Ataki na pobratymców nie są rzadkością wśród tych sprytnych ośmionogich drapieżców. Różnorodność zdobyczy pająków, znacznie bogatsza niż przysłowiowa mucha, pozwala zaliczyć te bezkręgowce do najbardziej skutecznych drapieżników wszech czasów, czasami przy zerowym wysiłku fizycznym. Czyżby ewolucyjny pierwowzór zestawów obiadowych na telefon z dostawą do domu?

Streszczenie naukowe

Pająki to niewielkie bezkręgowce będące zarazem wszechobecnymi drapieżcami. Prezentują one różnorodne przystosowania i stosują różnorakie taktyki polowania, czyniące je jednymi z najniebezpieczniejszych i najdoskonalszych, mimo małych rozmiarów, drapieżników zwierzęcego świata. Ta wszechstronność przekłada się oczywiście na olbrzymie spektrum ofiar wchodzących w skład pajęczej diety. Większość pająków nie ogranicza się do jednego tylko rodzaju ofiar (choć są i takie). I choć prawdą jest, że owady to zwykle ich główne pożywienie, nasza skojarzeniowa mucha nieraz jest rzadkością i stanowi jedynie małą cząstkę ich menu. Owady drobne, średniej wielkości i te większych rozmiarów, słabe i te silniejsze, szybkie jak i wolne, posiadające ochronę w postaci pancerza i pozbawione tejże ochrony, owady latające, biegające, skaczące czy pełzające. Muchówki, błonkówki, pluskwiaki, chrząszcze, skoczogonki, łuskoskrzydłe, prostoskrzydłe - żadne z nich nie jest bezpieczne i każde może paść ofiarą pająka. A to dalej niewielka część pajęczego "jadłospisu". Oczywiście pożywieniem pająków są nie tylko owady. Mogą nim być, pożywniejsze ślimaki czy powolne dżdżownice, niewielkie, opancerzone równonogi czy też zwijające się w "kulę" stonogi. Pająki doskonale radzą sobie z wyzwaniami stawianymi przez bardziej wymagające potencjalne ofiary. Sposoby są najróżniejsze, od cierpliwego czekania w bezruchu, przez budowanie misternych, wyspecjalizowanych sieci, po aktywne i stopniowe rozbrajanie zdobyczy lub niemal niezauważalny dla ludzkiego oka atak. Pająki mogą być także dla siebie wzajemnym zagrożeniem. Araneofagia i kanibalizm to wśród nich zjawiska powszechne. Chociaż zwykle wynikają z częstych, ale przypadkowych spotkań tych drapieżników, dla przedstawicieli niektórych rodzin pająki są pożywieniem szczególnie preferowanym i bezpośrednim celem polowania. Mówiąc o ofiarach pająków, nie powiedzielibyśmy całej prawdy ograniczając się jedynie do bezkręgowców. Zdumiewające jest, iż tak niewielkie drapieżniki mogą stanowić zagrożenie dla, znacznie przewyższających ich rozmiary, kręgowców. Ryby, jaszczurki, węże, a także ptaki, nietoperze czy drobne gryzonie - chociaż rzadko, one też mogą padać ich ofiarami. Celem pracy była analiza bogactwa i różnorodności ofiar tych "niewielkich łowców" oraz zebranie informacji literaturowych na ten temat w jedną całość.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny