"Żar śląskich hałd" "Przeobrażenia termiczne materiału odpadowego zachodzące na zwałowiskach powęglowych obszaru Śląska w świetle klasycznych i eksperymentalnych badań mineralogicznych" Justyna Ciesielczuk Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Geologii Podstawowej, ul. Będzińska 60 41-200 Sosnowiec e-mail: justyna.ciesielczuk@us.edu.pl Pali się hałda

Opis popularnonaukowy projektu

Hałdy nie zawsze płoną żywym ogniem, którego języki, jak z rozpalonego przez kogoś ogniska, migocą na szczytach wzniesień. Często nad powierzchnią hałdy snuje się tylko dym, który z uwagą obserwują ludzie mieszkający w pobliżu. Nie ma jednak dymu bez ognia. Dymiące zbocza zwałowisk pogórniczych oznaczają, że w ich środku toczy się wewnętrzny pożar. Pod powierzchnią usypanego zwału, wśród wydobytych na powierzchnię ziemi odłamków skał i resztek węgla dochodzi do lokalnego ocieplenia. Z nie zawsze wiadomych przyczyn temperatura wnętrza góry może się podnieść do wartości, w której dochodzi do samozapłonu, a potem, wokół podziemnego ogniska, temperatury dochodzą do niewyobrażalnie dużych wartości, rzędu 1000 stopni Celsjusza. W takich warunkach fragmenty skał prażą się, przetapiają i przekształcają, a cała ta alchemiczna mieszanka emituje gazy wydobywające się na powierzchnię w postaci siwych smug dymu. Jak w pracowniach średniowiecznych eksperymentatorów wytwór tajemnych procedur był często zupełnie niepodobny do początkowych składników, tak wewnątrz hałd, gdzie żarzy się i przeistacza wieloskładnikowa mieszanka powstaje produkt końcowy, który jest zupełnie nową skałą, o właściwościach odmiennych niż pierwotne wydobyte fragmenty skorupy ziemskiej.
Żar wewnątrz hałdy jest tylko jednym z ogniw łańcucha zjawisk zachodzących pod jej powierzchnią. Każdy bowiem pożar, nawet określany jako samoistny, musi mieć swoją bezpośrednią przyczynę, a także skutek. Przyczyna może tkwić w indywidualnym składzie materii skalnej tworzących hałdę, w lokalnych warunkach klimatycznych, wieku i innych zjawiskach, które mogą zainicjować samoistne podgrzanie się składowanego materiału i w efekcie - jego samozapłon. Skutki również częściowo pozostają w sferze przypuszczeń. Mogą dotyczyć nie tylko właściwości przekształconych skał, czy możliwości ewentualnego zagospodarowania nowego wzniesienia, ale także zdrowia ludzi, którzy z niepokojem spoglądają na spowite dymem hałdy.
Klimatolodzy od kilku dekad biją na alarm i ostrzegają przed ocieplaniem się klimatu Ziemi, podkreślając jak wiele niewiadomych jeszcze kryją przyczyny i skutki tego niepokojącego zjawiska. Na Górnym Śląsku, gdzie niemal każde miasto ma swoją hałdę, uwagę od globalnego ocieplenia odwracają potężne lokalne ocieplenia - ogniska podziemnych pożarów, które powodują, że nawet najbardziej śnieżna zimą, hałda jest czarna.

Streszczenie naukowe

Zwałowiska powęglowe wykazują różnorodność petrograficzną, mineralogiczną oraz chemiczną wynikającą z rodzaju składowanego materiału uzależnionego od rodzaju kopaliny, wieku hałdy, warunków hydrogeologicznych oraz klimatycznych oraz innych incydentów, np. pożarów egzo- lub endogenicznych hałd. Celem projektu badawczego jest przedstawienie mineralogicznego i geochemicznego zróżnicowania produktów pirometamorfizmu, czyli zjawiska termicznego przeobrażenia skał w wyniku pożarów paliw kopalnych, powszechnego na hałdach odpadów górnictw a węglowego, pochodzących z różnych lokalizacji obszaru Śląska. Ponadto badania te będą stanowić część kompleksowych badań materii mineralnej i organicznej prowadzonych dla ustalenia przyczyn i skutków samozagrzewania się i samozapłonu materiału składowanego na hałdach powęglowych.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny