"Płazy - zagrożeni strażnicy mokradeł" "Rola płazów w ochronie bioróżnorodności obszarów wodno-błotnych Górnego Śląska" Piotr Cuber Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej, Zakład Parazytologii, ul. Jedności 8, 41-200 Sosnowiec, e-mail: piotrc10@op.pl Śpiąca królewna - ropucha szara, Rogoźnik, 17.04.2006

Opis popularnonaukowy projektu

Wydają się najbardziej bezbronne ze wszystkich grup zwierząt. Wśród polskich kręgowców płazy z pewnością znalazłyby się na ostatnim miejscu pod względem bojowego rynsztunku. Nie mają szponów i pazurów, zdolnych rozszarpać przeciwnika lub ofiarę. Nie dysponują żądłem, z którego pomocą mogłyby wstrzykiwać w tkanki wroga paraliżujący jad. Ich szczęki zazwyczaj budzą politowanie, gdyż nie tkwią w nich ostre kły, a co najwyżej drobne ząbki. Ich ciała nie broni twardy pancerz ani kolce. Za ochronę służy im najczęściej maskujące ubarwienie, a nieco rzadziej - zdolność błyskawicznej ucieczki. W przypadku grzebiuszki ziemnej skuteczna bywa umiejętność szybkiego zakopania się w miękkiej ziemi. Salamandra plamista sugeruje ostrożność poprzez krzykliwe ubarwienie. Podobnym sposobem posługują się kumaki, eksponując, w sytuacji zagrożenia, ostrzegawcze barwy brzusznej strony ciała. Zarówno one, jak i salamandra rzeczywiście mają przed czym ostrzegać: ich skóra wytwarza silny jad, trujący dla potencjalnego konsumenta. Podobnym narzędziem dysponują ropuchy. Pozostałe płazy mogą głównie salwować się ucieczką lub zamierać w bezruchu.
Te nie rzucające się w oczy stworzenia mogą jednak zagwarantować przetrwanie wielu innym, znacznie lepiej uzbrojonym zwierzętom, także drapieżnikom, należącym do wielu różnych gatunków. Nie wynika to jednak z płaziego arsenału, dość skromnego, w porównaniu z innymi przedstawicielami polskiej fauny. Przyczyną traktowania płazów jako grupy tarczowej jest fakt, że wszystkie ich gatunki występujące w Polsce, są chronione. Ochrona prawna przewiduje nie tylko nietykalność osobników chronionego gatunku na każdym z etapów jego życia, lecz także zapewnia niezmienność ich siedliska. Wodno-błotne ekosystemy niezbędne dla płazów, zasiedlane są także przez innych mieszkańców preferujących wilgoć przynajmniej przez część swojego życia. Obecność płazów często zapewnia przetrwanie także i tym gatunkom, których przedstawiciele są pokarmem dla żab, ropuch czy traszek a także ich kijanek.
Liczba osiemnastu gatunków polskich płazów jawi się równie mało imponująco, jak wielorakość oręża, jaką dysponują. Każdy z nich może być jednak gwarantem trwania wysokiej bioróżnorodności wilgotnych siedlisk Górnego Śląska.

Streszczenie naukowe

Bioróżnorodność jest obecnie rozpatrywana na trzech głównych poziomach organizacji życia: genetycznej, gatunkowej i ekosystemalnej. Z zachowania bioróżnorodności płyną korzyści nie tylko materialne ale również duchowe i intelektualne. Badania prowadzono w ramach pracy magisterskiej wykonywanej w Katedrze Zoologii Wydziału Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego. Celem pracy było, m.in.: przedstawienie różnorodności życia w obrębie cennych miejsc rozrodu płazów, przedstawienie roli płazów w ekosystemach wodno-błotnych i znaczenia obszarów wodno-błotnych dla środowiska naturalnego i człowieka, przedstawienie realnych zagrożeń dla bioróżnorodności na badanych terenach. Materiał i metody. W celu przeprowadzenia badań wyznaczono na terenie Górnego Śląska osiemnaście stanowisk obejmujących różne typy obszarów wodno-błotnych. Materiał zebrano w ciągu dwóch sezonów (2005 i 2006 roku). Badaniami objęto różne grupy organizmów. W przypadku ważek, płazów i ptaków prowadzono wyłącznie terenowe obserwacje, odławiano natomiast ślimaki wodne. W większości przypadków, obok notatek, zdecydowano się na dokumentację fotograficzną. Wyniki. Na stanowiskach stwierdzono obecność 12 gatunków płazów: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, ropucha szara, ropucha zielona, rzekotka drzewna, żaba jeziorowa, śmieszka, wodna, trawna i moczarowa. Jedynym płazem, którego mimo dogodnych warunków nie znaleziono jest ropucha paskówka. Spośród ciekawszych, często skrajnie zagrożonych gatunków zwierząt zaobserwowanych na stanowiskach życia i rozrodu płazów, można wymienić: bączka, rybitwę białowąsą, zalotkę większą czy szklarnika leśnego. Płazy mogą być z powodzeniem wykorzystywane jako grupa tarczowa dla różnych typów obszarów wodno-błotnych. Każde z badanych stanowisk jest przyrodniczo cenne, gdyż żyje na nim specyficzna mieszanka gatunkowa i populacyjna z unikatową dla danego siedliska pulą genową, która to pula jest źródłem różnorodności.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny