"Przyroda Madagaskaru - widzieć, dotknąć, pomóc" "Biologia tropikalna i ochrona przyrody na Madagaskarze" Małgorzata Gazda Instytut Ochrony Przyrody, Polska Akademia Nauk Uniwersytet Jagielloński, Instytut Nauk o Środowisku ul. Gronostajowa 7. 30-387 Kraków e-mail: malgorzata.gazda@uj.edu.pl Przyczajona jaszczurka, ukryty smok

Opis popularnonaukowy projektu

Jak podają źródła historyczne, nie tak wiele brakowało, aby wśród fauny i flory Polski prawie znalazły się baobaby, lemury, kameleony czy ogromne, jak na owady, syczące karaczany madagaskarskie oraz mnóstwo innych gatunków, których nazw przeciętny Polak nie miał nigdy okazji usłyszeć. To nagłe wzbogacenie bioróżnorodności naszego kraju nie mogło oczywiście być wynikiem wędrówki płyt kontynentalnych przerzucających nasz kawałek Europy w okolice Afryki ani też transportu fragmentu afrykańskiego wybrzeża nad Morze Bałtyckie. Możliwość ta mogła pojawić się jedynie w wyniku karkołomnego politycznego, międzywojennego pomysłu przekazania Polsce przez Francję Madagaskaru jako terytorium zamorskiego. Jednak "prawie" czyni wielką różnicę. Unikalna fauna i flora tej czwartej co do wielkości wyspy świata pozostała szczęśliwie w krainie rdzennych Malgaszów. W klimacie zwrotnikowym, wśród gór o wysokości tatrzańskich Rysów, równin i pustyń żyją nieznane znikąd inąd drapieżne fossy, kontrastowo ubarwione wangi, indrisy o puszystych uszach czy tajemnicze tenreki o nocnym trybie życia. One, i wiele innych zwierząt i roślin Madagaskaru, przyczyniają się do olbrzymiej, unikalnej a jednak zagrożonej bioróżnorodności tej wyspy. Izolacja geograficzna tego skrawka lądu sprawiła, że jego przyroda jest wyraźnie odrębna. Ta sama izolacja sprawia jednocześnie, że utrata fragmentu tej bioróżnorodności, przez wyginięcie choćby jednego rzadkiego gatunku, pozostawi niepowetowaną stratę dla fauny i flory nie tylko Madagaskaru, ale i całego świata.
Unikalną przyrodę a także niepowtarzalne krajobrazy Madagaskaru przed licznymi zagrożeniami płynącymi zarówno z zewnątrz jak i z wewnątrz wyspy chroni siedemnaście parków narodowych, spośród których część wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Największym zagrożeniem jest rosnąca liczba ludności a wraz z nią - rozrastające się rolnictwo. W wyniku rozszerzania areału upraw, maleją między innymi połacie słynnego kolczastego lasu. Choć między innymi wybuch II wojny światowej zapobiegł realizacji kolonialnych pomysłów, to dzisiaj przyroda Madagaskaru nie tylko budzi wśród naszych rodaków podziw i zachwyt, ale też leży nam na sercu. Włączamy się w projekty mające na celu chronienie naturalnych zasobów tej wyspy - terytorium zamorskiego całej biologicznej reszty świata.

Streszczenie naukowe

Towarzystwo Biologii Tropikalnej (Tropical Biology Association) ma za zadanie budowanie współpracy oraz transferu wiedzy i umiejętności między Europą a Afryką. Bardzo ważnym jest, aby wykształcić kadrę liderów ochrony przyrody w krajach rozwijających się, szczególnie w Afryce. Jest to jeden z celów kursu organizowanego rokrocznie przez TBA na Madagaskarze (oraz w Tanzanii i Ugandzie). Wraz z siedemnastoma innymi studentami z Afryki i Europy uczestniczyłam w różnych zajęciach poświęconych biologii i ochronie przyrody. W czasie pobytu powoli zapoznawałam się ze światem lemurów, ogromnych karaluchów i różnych gatunków baobabów. Madagaskar jest wyspą, która powinna zostać odwiedzona przez każdego biologa co najmniej raz w życiu. Kirindy, rezerwat położony na zachodnim wybrzeżu jest suchym lasem, pomimo to jednak pełnym życia. Jednym z najbardziej zagrożonych gatunków, w nim występujących jest gigantyczny skaczący szczur (Hypogeomys antimena). Pośród tysięcy endemicznych organizmów wyzwaniem jest znalezienie nieendemicznych gatunków. Wbrew pozorom Madagaskar jest dużym lądem, którego różnorodność robi niesamowite wrażenie. Zwieńczeniem całego kursu było wykonanie samodzielnego projektu badawczego. Pracowałam z koleżankami CAROLĄ POLEY i CHERYL SMALL nad projektem naukowym mającym na celu stwierdzenie korelacji rozmieszczenia larw mrówkolwów z zagęszczeniem ofiar (mrówek). Mrówkolwy to owady, które składają jaja w piasku, następnie rozwija się forma larwalna, która wykopuje pułapkę (zagłębienie w podłożu). Ofiara wpada do takiej pułapki i nie może się wydostać, gdyż larwa wyrzuca ziarnka substratu glebowego czyniąc ucieczkę niemożliwą. Zgodnie z oczekiwaniami stwierdzono zależność występowania pułapek z występowaniem mrówek, zwłaszcza średnich i dużych rozmiarów, najmniejsze wydawały się nie być odpowiednio wartościowym pokarmem.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny