"Mszyce - Park Jurajski w skali mikro" "Morfologia i taksonomia dolnokredowych mszyc Bajsy" Agnieszka Homan Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Zoologii ul. Bankowa 9, 40-007 Katowice e-mail: agnieszka.homan@rappid.pl "Skamieniały ideał" 7.02.2008r., WBiOŚ, zdjęcie wykonane pod mikroskopem świetlnym Nikon Eclipse-E600 "Nieśmiertelna mszyca" 8.01.2007 r., WBiOŚ, zdjęcie wykonane pod mikroskopem świetlnym Nikon Eclipse-E600, obróbka komputerowa w programie Photoshop - narysowanie szkicu ciała mszycy

Opis popularnonaukowy projektu

Kulę ziemską obecnie zamieszkuje zapewne nie mniej niż kilkadziesiąt milionów gatunków zwierząt, przy czym opisano, podobno, dopiero około 2 milionów. Jednocześnie współistnieją ze sobą maleńkie ssaki i ogromne owady. Powietrzne przestworza stanowią życiową przestrzeń dla owadów, ptaków, ssaków, a także pająków, a nawet ryb i gadów, i bynajmniej nie jest wykluczone ich spotkanie się podczas lotu. Pod ziemią kłębią się ssaki, larwy owadów, ptaki, płazy, mięczaki i pierścienice. Bez większego trudu można sobie wyobrazić sytuację, że w 1 metrze sześciennym biosfery mogą spotkać się reprezentanci większości z typów zwierząt.
Znacznie trudniej jest uzmysłowić sobie podobne bogactwo życia w epokach dawniejszych niż obecny czwartorzęd. Większość ze współczesnych Ziemian wiąże naszą przeszłość ewolucyjną z dinozaurami, których przedstawicieli, z Tyrannosaurus rex na czele, upowszechnił Steven Spielberg w "Parku jurajskim". W publikacjach naukowych i popularnonaukowych można znaleźć jeszcze więcej jurajskich gadów. W pojęciu większości z nas wyczerpują one listę mezozoicznych gatunków zwierząt zasiedlających ówczesną Ziemię. Tymczasem, podobnie jak dziś, fauna ziemska nie ogranicza się do jednego lub kilku gromad królestwa zwierząt, także i wtedy dinozaurom towarzyszyli przedstawiciele między innymi bezkręgowców. Oprócz dobrze znanych kolekcjonerom skamieniałości amonitów i belemnitów, wśród jurajskich i kredowych skamieniałości znaleźć można także owady. I to te naprawdę niewielkie, które i dziś często uchodzą naszej uwadze - mszyce. Zachowane w skalnych osadach mszyce z okresu jury i kredy okazują się bardzo podobne do tych występujących obecnie. Marne 150 milionów lat historii świata ożywionego nie dały, jak się okazało, mszycom powodu do znacznych modyfikacji budowy ciała. Analiza skamieniałych osadów nie tylko pozwala na opisanie morfologii znalezionych skamielin, ale nawet umożliwia przypisanie ich do gatunków i wyższych grup systematycznych.
Być może kopalne owady nie budzą takich emocji, jak współczesne im gady. Tworząc "Park jurajski" w skali mikro Steven Spielberg miałby jednak do dyspozycji długą listę gatunków, których "ożywienie" mogłoby nieźle namieszać w porządku jego filmowego świata, przysparzając bohaterom chorób, pasożytów czy małych konkurentów o pokarm.

Streszczenie naukowe

Bajsa jest jedną z najbardziej znanych odkrywek owadów kopalnych na świecie. Znajduje się z azjatyckiej części Rosji, w Zachodniej Transbaikalii i położona jest na brzegu rzeki Vitim. Celem badań było poznanie morfologicznego i taksonomicznego zróżnicowania mszyc z Bajsy oraz ustalenie pozycji systematycznej dla istniejących i nowo opisanych rodzajów i gatunków. Materiał badań obejmował 526 okazów mszyc, wypożyczonych z Instytutu Paleontologii Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Zdjęcia mszyc wykonano pod mikroskopem świetlnym i skaningowym, a następnie poddano obróbce komputerowej w programie graficznym. Analiza budowy morfologicznej dolnokredowych mszyc pozwoliła wyróżnić wiele nowych taksonów, które posiadają nowe kombinacje cech, nieopisane do tej pory. W pracy doktorskiej przedstawione zostały opisy 76 taksonów różnej rangi, w tym 1 nowej rodziny, 19 nowych rodzajów i 45 nowych gatunków. Ogólna struktura ciała wczesnokredowych mszyc jest taka sama jak mezozoicznych i współczesnych. Typowa dla mszyc budowa ciała, rozwinęła się we wczesnych etapach ewolucji tej grupy (w jurze – 150–140 mln. lat temu) i do dziś pozostała praktycznie nie zmieniona. Niewielkim modyfikacjom ulegały jedynie niektóre elementy ciała (epikranium, czułki, rinaria, pokładełko). 140 milionów lat niezmiennej budowy.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny