"Wylewy tatrzańskich rzek - ryzyko wpisane w codzienne życie" "FLORIST "Zagrożenie powodziowe na przedpolu Tatr" Polsko - Szwajcarski Program Badawczy" Ryszard J. Kaczka Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Rekonstrukcji Środowiska Geograficznego ul. Będzińska 60 41-200 Sosnowiec e-mail: ryszard.kaczka@us.edu.pl Historia gotowa do odczytania Spokój między powodziami

Opis popularnonaukowy projektu

Podobno, gdy statek miał pójść na dno, jako pierwsze zawsze wiedziały o tym szczury. Ucieczka tych gryzoni z okrętu miała być bezdyskusyjnym sygnałem do ewakuacji - los statku był już bowiem przesądzony. Podobnie z kanarkami - te małe rozśpiewane ptaszki uratowały od śmierci niejednego górnika. Zabrane do kopalni bynajmniej nie dla umilania pracy swym śpiewem, milkły, gdy chodnik zaczynał wypełniać się toksycznymi gazami. Takich sygnałów nie wolno było lekceważyć. Szczególna wrażliwość kanarków i tajemniczy, przysłowiowy już zmysł szczurów, były często jedynym "urządzeniem" uprzedzającym o nadciągającej katastrofie.
Niegdyś niepokojące zachowanie zwierząt weryfikowali także ludzie, którzy od pokoleń znali i czuli sygnały natury. Odgadywali nadchodzące ulewy, susze, czy późną zimę. Obecnie doświadczenie najstarszych górali słabnie wobec globalnego ocieplenia i gwałtownych zmian zjawisk pogodowych. Zmiany, nawet dynamiczne, pociągają jednak za sobą podobne konsekwencje - takie, jak gwałtowne powodzie w podgórskich okolicach. Dotychczasowe obserwacje nie są więc bez znaczenia. Przeciwnie - dokładny opis przebiegu powodzi sprzed lat, charakteru zmian na powierzchni gleby i pokrywie roślinnej, wielkości i częstotliwości opadów pozwoli stworzyć system wspomagający analizę zjawisk w latach nadchodzących. Połączenie dawnej wiedzy przechowywanej w archiwach z prognozami klimatologicznymi dla obszarów regularnie zmagających się z wodnym kataklizmem ma szansę z nawiązką zastąpić szczury i kanarki. Nie tylko powinno to wystarczyć do ostrzeżenia przed nadchodzącą falą, kiedy może być już za późno na ratunek, ale nawet przewidzieć napływ wezbranych wód sięgając w daleką przyszłość, obejmującą nawet dziesięciolecia.
Trudno przecenić znaczenie takiego systemu ostrzegawczego, gdy wielu kataklizmów, takich jak powódź, wciąż nie daje się uniknąć, a powodzie, a także trzęsienia ziemi czy tsunami wciąż unicestwiają dobytki i zagrażają ludzkiemu zdrowiu i życiu. Realna ocena zagrożenia pozwoli zaplanować ochronę przeciwpowodziową na miarę częstotliwości i intensywności nadchodzących powodzi. Zgodnie z przewidywaniami klimatologów powodzie nie ustaną, a raczej się nasilą. Jednak mądre zastosowanie systemu analizy dostępnych danych sprawi, że nie będą one już tak zaskakiwały, ani ludzi, ani zwierząt, obdarzonych znanym tylko sobie zmysłem.

Streszczenie naukowe

Projekt FLORIST ma na celu ocenę ryzyka wystąpienia powodzi na terenie północnego przedpola Tatr, gdzie istnieje znaczny potencjał generowania tego zjawiska hydrometeorologicznego. Zagrożenie tą klęską występuje pośród wszystkich prawobrzeżnych dopływów Górnej Wisły, ale dorzecze rzeki Dunajec istotnie wpływało na rozwój poprzednich powodzi. Klimat Ziemi zmienia się coraz szybciej, co powoduje różnorodne konsekwencje. Bazując na wynikach obserwacji i na modelowych projekcjach przyszłych opadów, intensywnych opadów, przepływów rzecznych, można ocenić zmiany ryzyka powodziowego. Występują, choć nie wszędzie, dowody na wzrost częstotliwości i natężenia intensywnych opadów, które prowadzić mogą do wzrostu wysokich przepływów rzecznych. Modele klimatyczne wskazują na wydłużanie się czasu trwania, większą amplitudę oraz zwiększoną częstotliwość występowania intensywnych opadów, co się przekłada na wzrost powiązanego z klimatem zagrożenia powodziowego w przyszłości. Niemniej jednak, ryzyko wystąpienia powodzi zależne jest także od innych czynników, jak charakter użytkowania ziemi, czy magazynowanie wody w zlewni. Projekt ma zwiększyć zasób informacji o powodziach i procesie ich tworzenia, wzbogacając istniejącą bazę danych. Celem poszerzenia zakresu wiedzy będą zbierane informacje o dawnych ulewach i katastrofach powodziowych z różnorodnych źródeł: sieci obserwacyjnych, odniesień literaturowych, danych archiwalnych oraz dendrogeomorfologicznych badań terenowych prowadzonych w czasie projektu. To pozwoli na zrekonstruowanie i zinterpretowanie charakterystyk dawnych powodzi. Warunki meteorologiczne, jak również schematy cyrkulacji odpowiadające katastrofalnym ulewom będą poddane analizie. Ponadto będzie przeprowadzone badanie przyszłych zmian występowania ekstremalnych opadów, w oparciu o projekcje klimatyczne bazujące na regionalnych modelach klimatycznych. Zaplanowane eksperymenty terenowe mają również na celu poprawę zrozumienia ryzyka występowania powodzi. Dotyczą badań dendrogeomorfologicznych, w tym: analizy blizn powodziowych i aktywnych eksperymentów nad przemieszczaniem się rumoszu drzewnego. Jednym z wyników ma być określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zmian w częstotliwości i wielkości intensywnych opadów, katastrofalnych ulew i powodzi do 2050 i 2100 roku. Zostanie przeprowadzone modelowanie dawnych katastrofalnych ulew i powodzi. W oparciu o to doświadczenie, będzie także przeprowadzone modelowanie dla zdefiniowanego scenariusza przyszłych zdarzeń ekstremalnych, co pozwoli na ocenę zmiany ryzyka. Stacjonarność jest "martwa", tzn. przeszłość nie jest w pełni kluczem do przyszłości, jako że stajemy w obliczu sytuacji bez wcześniejszych analogii. To stwierdzenie jest bardzo istotne dla systemów osłony przed powodzią i dla zasad projektowania urządzeń hydraulicznych (obwałowań, zapór). Na terenach podwyższonego ryzyka powodzi, gdzie przewiduje się, że poziom powodzi 100-letnich będzie znacznie częściej przekraczany, zajdzie potrzeba wzmocnienia systemu osłony powodziowej, celem utrzymania tego samego poziomu bezpieczeństwa.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny