"Owadożerne rośliny - lekcja biologii inaczej" "Niezwykły świat roślin owadożernych" Michał Słota Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katedra Genetyki; ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Interdyscyplinarne Koło Naukowe Przyrodników "PLANETA" ul. Jagiellońska 28, 40-032 Katowice e-mail: mslota@us.edu.pl Mięsożerna piękność, pokój hodowlany WBiOŚ, 2011 Barwna pułapka, pokój hodowlany WBiOŚ, 2011

Opis popularnonaukowy projektu

Niczego nie wymyślił człowiek, czego wcześniej nie było w świecie przyrody. Skrzydła superszybkich samolotów wzorowane są na ptasich i owadzich, silniki odrzutowe naśladują sposób poruszania się ośmiornic wyrzucających wodę z jamy płaszczowej za pomocą lejka, czujniki ruchu i podczerwieni długo przed pojawieniem się człowieka wykorzystywane były przez pytony i grzechotniki do wykrywania potencjalnej zdobyczy. Także znacznie bardziej przyziemne wynalazki, jak na przykład lep na muchy, można znaleźć wśród rozwiązań matki Natury. Lep na muchy, doskonała pułapka na owady, to tylko jeden przykład spośród wielu "sprytnych urządzeń", jakimi dysponują mięsożerne rośliny, aby zdobyć dodatkowe źródło białka zawierającego cenny azot i wzbogacić swój jadłospis. Rosiczki, pływacze, muchołówki czy dzbaneczniki występują w miejscach ubogich w substancje odżywcze. Na torfowiskach, miejscach podmokłych i zakwaszonych często brakuje w podłożu substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Solidny posiłek mięsny uzupełnia wszelkie dietetyczne niedobory, pozwala przetrwać i wydać nasiona. "Wygłodniała" roślina nie rzuci się jednak w pogoń za tłustym skrzydlatym kąskiem. Stara się więc, aby to tłusty kąsek przyleciał sam, zwabiony słodkim lepkim sokiem pokrywającym prześlicznie, kusząco ubarwione liście. Liście, na których można przysiąść tylko raz w życiu. Wyspecjalizowane liście pułapkowe wielu gatunków roślin mięsożernych przyjmują kształt pułapek o śliskich ścianach lub zamykających się wnyków, nie pozostawiających szans na ucieczkę. Liście te także produkują enzymy trawienne, dzięki którym tkanki owada, lub innej ofiary, przyjmują płynną postać, nadającą się do wchłonięcia przez roślinę.
Lep na muchy okazuje się także często lepem na mrówki, chrząszcze, termity, karaluchy, pająki lub ślimaki, rzadziej na drobne kręgowce -gryzonie lub małe ptaki. Niektóre rośliny mięsożerne korzystają też z tkanek innych roślin, opadających liści, które wiatr zwieje w kierunku lepkich pułapek.
Trudno uwierzyć, że śliczne, filigranowe roślinki, kwitnące subtelnymi drobnymi kwiatami, mają tak "krwiożerczą" strategię przetrwania. Najwyraźniej nie człowiek także jest wynalazcą morderstwa w białych, a raczej zielonych, rękawiczkach.

Streszczenie naukowe

Nieodłącznym elementem towarzyszącym pracy naukowca jest dążenie do dzielenia się fascynacją przedmiotem badań. Niezależnie od charakteru i obiektu badań wykazywana pasja i entuzjazm potrafią udzielić się uważnemu obserwatorowi. Szczególnie popularyzacja studiów nad naturalną fauną i florą, dzięki kombinacji wiedzy o naturalnej różnorodności biologicznej i zamiłowania do przyrody, przyczynia się do propagowania idei badawczych i kształtowania postaw proekologicznych.
Przedstawiony materiał stanowi wybór fotografii wykonanych w ramach warsztatów przyrodniczych dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych realizowanych w ramach akcji "Studenci uczniom" w roku akademickim 2010/2011. Przygotowane przez Interdyscyplinarne Koło Naukowe Przyrodników "Planeta" warsztaty łączyły przekaz wiedzy teoretycznej o fascynującej grupie roślin owadożernych z pokazem żywych okazów ich krajowych i zagranicznych przedstawicieli. Rośliny z tej grupy, urzekające obserwatora pięknem kształtu i koloru, wyposażone są w organy chwytne zdolne do zwabienia, schwytania i strawienia nieuważnego owada. Zajęcia poruszały tematykę specyfiki przystosowań i zróżnicowania roślin owadożernych, omawiając mechanizmy łapania zdobyczy, kierunki ewolucji i miejsca występowania krajowych przedstawicieli.
Zajęcia cieszyły się dużą popularnością wśród młodzieży goszcząc na zaproszenie w szkołach w obrębie Chorzowa, Katowic, Bytomia i Piekar Śląskich. Realizowane warsztaty stanowiły znakomitą okazję do prowadzenia działań z zakresu edukacji ekologicznej połączonych z promowaniem badań prowadzonych w Uniwersytecie Śląskim.

Komitet Organizacyjny

Sponsorzy

Patronat honorowy

Leszek Jodliński
Dyrektor Muzeum Śląskiego w Katowicach

Zygmunt Łukaszczyk
Wojewoda Śląski

Jan Malicki
Biblioteka Śląska

Piotr Uszok
Prezydent Katowic

Adam Matusiewicz
Marszałek Województwa Śląskiego

Patronat medialny