"Zapobiegliwi ojcowie" "Wpływ behawioru budowy gniazda na sukces lęgowy cierniówki Sylvia communis" JUSTYNA CHACHULSKA, LESZEK JERZAK Uniwersytet Zielonogórski, Wydział Nauk Biologicznych, Katedra Ochrony Przyrody ul. prof. Z. Szafrana 1 PL 65-516 Zielona Góra e-mail: chachulska.j@gmail.com Zbieranie materiału gniazdowego podczas wiosennego deszczu

Opis popularnonaukowy projektu

Są osoby, które mają nadzwyczajny talent. To właśnie one potrafią pomysłowo udekorować wnętrze, zaprojektować niespotykaną odzież czy ugotować wyjątkowe danie. W ten sposób w atrakcyjny sposób odróżniają się od otoczenia i zupełnie nie potrafią odpowiedzieć na pytanie: "Skąd ci się to bierze?". Wszystko wskazuje więc na to, że przyczyna tkwi w genach a talent został odziedziczony po przodkach. A zatem, ujmując to w dużym skrócie myślowym, piękna aranżacja salonu z kuchnią lub wyśmienita pieczeń jest sprawą genetyki i dziedziczy się ją po rodzicach i dziadkach. Jeśli to ryzykowne stwierdzenie jest prawdą, musiałoby to oznaczać, że wytwory ludzkich rąk mogą przyczynić się do przetrwania gatunku. A ponieważ ewolucja i dobór naturalny działa w identyczny sposób w całym świecie istot żywych, musiałoby się okazać, że wśród gatunków innych niż Homo sapiens wytwory dziobów, pazurów lub skrzydeł zapewniają sukces reprodukcyjny.
W świecie przyrody ożywionej znajdujemy niejeden dowód na to, że pewne umiejętności mogą decydować o najważniejszej życiowej kwestii każdego osobnika: o przekazaniu genów potomstwu. Najlepszym przykładem są wytwory pazurów, dziobów, skrzydeł lub innych wyspecjalizowanych narządów: samodzielnie wykopane nory, wykute dziuple, uwite gniazda czy uplecione kokony. Instynktownie wykonana konstrukcja nie tylko służy zapewnieniu schronienia dla siebie lub potomstwa. Jest ona także obiektem instynktownej a jednocześnie bezwzględnej oceny dokonanej przez potencjalnego partnera seksualnego - rodzica wspólnego potomstwa. Szczególnie widoczne to jest w przypadku ptasich gniazd, które w obrębie jednego gatunku różnią się nie tylko szczegółami rozmiarów ale także ornamentami. Najbardziej znanym ptakiem budującym strojne domki jest australijski altannik. Jednak także polskich ogrodach i zaroślach spotkać można niewielkiego ptaszka, cierniówkę, którego samce prześcigają się w instynktownej kreatywności przy budowie gniazd. W wybranym przez siebie gnieździe samica złoży jaja.
Dla przetrwania gatunku zewnętrzny efekt budowlanych wysiłków samców cierniówki ma takie samo znaczenie jak ogon samca pawia: sygnalizuje atrakcyjny materiał genetyczny, podobnie jak unikalne umiejętności osobników Homo sapiens.

Streszczenie naukowe

W ostatnich latach udowodniono, że gniazda ptaków nie tylko ochraniają jaja i pisklęta, ale także mogą być sygnałem dla potencjalnych rywali i partnerów płciowych. Gniazda jako rozszerzony fenotyp mogą sygnalizować o statusie socjalnym osobnika, jego jakości, doświadczeniu i gotowości do reprodukcji. Samce cierniówki Sylvia communis budują przed sparowaniem w obrębie swoich terytoriów do kilku gniazd (ang. >i>cock nest), spośród których samica wybiera jedno i w nim rozpoczyna składanie jaj. W niektórych gniazdach, obok typowego materiału gniazdowego jakim są suche łodyżki traw, samce umieszczają kokony owadów i puch roślinny. To rzadkie zachowanie polegające na budowie kilku gniazd (ang. multiple nest building) i umieszczaniu w nich nietypowych materiałów o charakterze ornamentów występuje także u pozostałych gatunków z rodzaju Sylvia, jednak nie określono dotychczas jego funkcji. Podejrzewa się, że może być ono sygnałem seksualnym dla samic istotnym przy wyborze partnera. Badania nad biologią lęgową cierniówki prowadzone były w latach 2014-2016 na obrzeżach Wrocławia. Powierzchnia badawcza obejmowała łąki, zarośla wierzbowe i głogowe oraz odłogowane pola. W czasie trwania sezonu lęgowego (kwiecień - czerwiec) przeprowadzano codzienne kontrole terenowe w celu monitorowania dynamiki osiedlania się samców, obserwacji ich zachowania, wyszukiwania samczych gniazd oraz śledzenia losów gniazd z lęgiem. Aby możliwe było rozróżnienie samców, zakładano im na skok indywidualną kombinację obrączek (metalowa i 3 kolorowe). Mierzono również ich kondycję (poziom hemoglobiny) oraz wykonywano pomiary morfometryczne. Gniazda mierzono najpóźniej na etapie wysiadywania i zbierano możliwie najszybciej po wylocie piskląt. Po wysuszeniu ważono je oraz liczono kokony i puch roślinny. Behawior samców związany z budową gniazd w badanej populacji był bardzo zmienny. W terytoriach znajdowano różną liczbę gniazd (od 1 do 3). Różniły się one między sobą wielkością, masą oraz liczbą ornamentów. Większość samców ozdabiała swoje gniazda kokonami owadów i puchem roślinnym (94% gniazd z ornamentami). Bardziej ozdobione gniazda były budowane przez samce z długimi skrzydłami i z lepszą kondycją. Długość kojarzenia (liczba dni oczekiwania na partnerkę) była mniejsza u samców z większą liczbą ornamentów w gniazdach. Uzyskane wyniki wskazują, że duże zróżnicowanie morfologii gniazd oraz poziomu ornamentacji może odzwierciedlać jakość samców i mieć wpływ na rzeczywisty sukces lęgowy. Aby to stwierdzić konieczne są dalsze badania. Badania wykonywane są w ramach pracy doktorskiej, przy współpracy z Muzeum Przyrodniczym Uniwersytetu Wrocławskiego.

Komitet Organizacyjny

Współpraca

Sponsorzy

Patronat medialny