"Echa katastrof ekologicznych" "Obszary katastrof (klęsk) ekologicznych jako szczególne poligony badawcze" TADEUSZ MOLENDA Uniwersytet Śląski w Katowicach, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Geografii Fizycznej, ul. Będzińska 60, 40-007 Sosnowiec e-mail: tadeusz.molenda@us.edu.pl Składowisko masek gazowych użytych podczas akcji ratowniczej

Opis popularnonaukowy projektu

Co się stało, to się nie odstanie. Nie warto płakać nad rozlanym mlekiem. Nie cofnie się wypowiedzianych słów, nie zatrzyma w locie wystrzelonej kuli, nie przywróci do życia uschniętego kwiatu. Nieodwracalność wydarzeń i nieuchronność ich konsekwencji jest nieodłącznym elementem życia, podobnie, jak nieubłagany upływ czasu, którego nie da się cofnąć. Dlatego niejeden skutek ludzkich działań nie pozostawia innej reakcji prócz milczenia lub krótkich słów: "Za późno.".
Za późno jest, gdy fala powodzi zatopi nadrzeczne osady, gdy śnieżna lawina zmiecie górskie miasteczko lub gdy trzęsienie ziemi czy wybuch wulkanu zrówna z ziemią starożytne zabytki. Żywioły nie pozostawiają możliwości negocjacji. Za późno jest jednak także wtedy, gdy ropa z rozszczelnionego rurociągu pokryje oleistą warstwą całą morską zatokę.Za późno, gdy awaria reaktora jądrowego pozostawi pustynię wokół elektrowni. Za późno jest także wtedy, gdy w wyniku eksploatacji cennych dla ludzkości złóż, zniszczenie środowiska przekroczy możliwości jego bieżącej regeneracji. Dramat jest tym większy, że w odróżnieniu od klęsk naturalnych, wielu katastrof ekologicznych można było spróbować uniknąć. Jednak, podobnie, jak nie da się cofnąć czasu, tak tez nie sposób wyzbierać rozlanej ropy naftowej ani tym bardziej stłumić śmiercionośnej radioaktywności.
Po katastrofie, której nie da się cofnąć, nadchodzi czas, który leczy rany. Badacze krajobrazów po katastrofach sporo już o nim wiedzą. Znają gatunki, które są zdolne jako pierwsze wkroczyć na jałowy teren i stworzyć warunki do życia dla kolejnych przybyszów. Najpierw niewielkich, wręcz niewidocznych gołym okiem, następnie większych, pokrywających ekologiczną pustynię pierwszą zielenią. Choć ekolodzy, geolodzy, systematycy opisali niejeden krajobraz po katastrofie ekologicznej, to wiele jeszcze pozostaje pytań a coraz doskonalsze metody badawcze pozwalają uzyskać wciąż nowe odpowiedzi. Wiele z nich niesie optymistyczne przesłanie o możliwościach odrodzenia się życia w myśl hasła: "Przetrwają najsilniejsi" z naciskiem na: "przetrwają". Tylko jedno pytanie prawdopodobnie nigdy nie zostanie rozstrzygnięte: Czy w działalności człowieka uda się zatrzymać, zanim znowu będzie za późno?

Streszczenie naukowe

Gospodarcza działalność człowieka prowadzi do istotnych zmian w poszczególnych kompo-nentach środowiska geograficznego. Na niektórych obszarach zmiany te są trwałe wpływając negatywnie bezpośrednio lub pośrednio na zdrowie, często życie ludzi. Obszary o drastycz-nych zmianach środowiska powszechnie określane są mianem katastrofy ekologicznej. Katastrofy te mogą być spowodowane długotrwałymi lub nagłymi zmianami, których następ-stwem jest kumulacja w czasie negatywnych oddziaływań na ekosystem. Przykładem tego typu obszarów mogą być miejsca eksploatacji i przeróbki rud cynkowo - ołowiowych na obszarze Górnego Śląska. Obszary te stanowią szczególny przedmiot zainteresowań badawczych autora. Gwałtowne zmiany spowodowane są najczęściej awariami, w następstwie których do środowi-ska uwolnione zostają szkodliwe substancje często toksyczne (katastrofy chemiczne) lub ra-dioaktywne (katastrofy jądrowe). Najbardziej znanym przykładem tego typu katastrofy był wy-buch w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej w 1986 roku. Prowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że nawet na obszarach o skrajnej degradacji środowiska po ustąpieniu czynnika negatywnie oddziaływującego na ekosystem rozpoczynają się procesy spontanicznej regene-racji. Utożsamiane są one głównie z procesami kolonizacji i sukcesji, które w wielu przypad-kach prowadzą do ponownego wytworzenia szaty roślinnej.

Komitet Organizacyjny

Współpraca

Sponsorzy

Patronat medialny